‘Risico op dementie kunnen we deels zelf verkleinen’

Een gezonde leefstijl zorgt ervoor dat hersenen langer fit blijven, zo blijkt uit onderzoek van de Hersenstichting. Maar kan een gezonde leefstijl ook het risico op dementie verminderen? En hoe dan? Neuro-epidemioloog prof. dr. Arfan Ikram van het Erasmus MC beantwoordt er tien vragen over.

Wat heeft epidemiologie met hersenaandoeningen te maken?

‘Bij het woord “epidemie” denken mensen niet meteen aan dementie. De term is voor velen nauwer verwant aan beruchte infectieziekten, zoals vroeger de pest en tegenwoordig corona. Het woord epidemie betekent dat een ziekte veel voorkomt in de bevolking. Vroeger waren dat meestal infectieziektes, maar het begrip is breder. Dementie valt er ook onder.’ 

Hoe past leefstijl bij uw dementieonderzoek?

‘We willen een aandoening als dementie het liefst niet behandelen, maar voorkómen. Als we vervolgens naar preventie kijken, komen we bij een aantal factoren uit die we zelf kunnen sturen. Leefstijl is daar één van de belangrijkste van.’

Wat is de invloed van leefstijl op de hersengezondheid?

‘Onze hersenen staan in contact met de rest van ons lichaam. Alles wat we doen, de omgeving waarin we leven, wat we eten en drinken heeft invloed op onze hersengezondheid. Zaken die een negatieve invloed op de hersengezondheid hebben zijn onder andere slechte voeding, roken, overgewicht, overmatig alcoholgebruik, suikerziekte of een ongezonde leefomgeving. Bewegen, gezond eten, een gezonde leefomgeving en activiteiten die je hersenen uitdagen (zoals een nieuw recept uitproberen of een moeilijke puzzel oplossen – red.) of sociale interactie, hebben juist een positieve werking.’

Is er één aspect uit te lichten dat het meeste invloed op de hersengezondheid heeft?

‘Nee. Tot dusver kunnen we alleen zeggen dat als iets slecht is voor je lichaam, het ook slecht is voor je hersengezondheid. Lichaam en hersenen zijn immers met elkaar verbonden.’

Welke invloed heeft leefstijl op de hersenen?

Dat kan op veel verschillende manieren. ‘Schadelijke stoffen, zoals sigarettenrook, luchtvervuiling en ongezonde vetten die we eten, kunnen via onze bloedbaan in de hersenen terecht komen. Ook zijn er factoren die direct de hersencellen kunnen aantasten, zoals bij suikerziekte, waarbij de te hoge concentratie van glucose giftig kan zijn voor hersencellen. Ten derde zijn sociale factoren van invloed, bijvoorbeeld het praten en omgaan met andere mensen, en indrukken opdoen. Als je dat genoeg doet, blijven je hersenen langer fit. Als vierde is er de rol van het afweersysteem. Sommige ontstekingen leiden tot het activeren van bepaalde eiwitten in de hersenen die een rol spelen bij bijvoorbeeld alzheimer. Tot slot wordt er steeds meer bekend over bacteriën die op en in het lichaam leven en indirect de hersengezondheid kunnen beïnvloeden, het zogeheten microbioom.’

Hoe kan een gezonde leefstijl bijdragen aan het verkleinen van het risico op dementie?

‘Je kunt niet één ding eruit pikken dat belangrijk is. Alleen meer bewegen is niet genoeg. Alles wat ik net beschreef is belangrijk.’

Hoe en wanneer kwam u erachter dat leefstijl en dementie met elkaar te maken hebben?

Het is al langer bekend dat sommige mensen oud worden zonder dement te worden en andere niet. Wat we hebben ontdekt is dat het aantal gevallen van dementie in de loop der jaren procentueel gezien is gedaald. Dus per groep van duizend mensen hebben tegenwoordig minder mensen dementie dan vroeger. Als samenleving hebben we in de tussentijd dus iets goed gedaan en ik vermoed dat dat te maken heeft met dat mensen campagnes over gezonder leven ter harte nemen: niet meer roken, meer bewegen, gezonder eten. Uit verschillende studies is gebleken dat behandeling van hart- en vaatziekten en gezonder leven kunnen leiden tot een daling van een derde van het aantal dementiegevallen.’

Hoe ziet een gezonde leefstijl eruit?

‘Een gezonde leefstijl bestaat uit een half uur per dag matig intensieve lichamelijke activiteit, zoals wandelen. Verder is goed eten belangrijk: eet niet te veel rood vlees, geen verzadigde vetten, eet tenminste een keer per week vis, genoeg vezels, nootjes en zaden. Volg de Schijf van Vijf, maar denk ook aan sociale activiteiten om je hersenen fit te houden, een gezonde leefomgeving en het zorgen voor regelmaat in je leven. Trouwens; je mag best af en toe iets eten wat misschien niet heel gezond is, zoals een ijsje of kroket. Dat soort geluksmomenten kunnen ook een positieve uitwerking hebben. Zorg wel dat je dat soort dingen niet te vaak eet en dat je ze compenseert met iets anders, zoals extra lichamelijke inspanning.’

Wat is de laatste stand van zaken in het onderzoek naar leefstijl en het verminderen van het risico op dementie?

‘Er komt meer aandacht voor zaken waar je als individu minder invloed op hebt, maar waar we wel als samenleving onze verantwoordelijkheid kunnen nemen. Denk aan het zorgen voor een groene, gezonde leefomgeving of het aanpakken van luchtvervuiling en klimaatverandering.’

Kunnen we zelf iets doen om het risico op dementie te verkleinen?

‘Het begint ermee dat we ons bewust worden dat dementie in een deel van de gevallen te voorkomen is. Let op je voeding, lichamelijke inspanning, je sociale leven. Je activiteiten bijhouden werkt ook. Tegenwoordig heb je vele apps die daarbij kunnen helpen, zoals de wandel-app ‘Ommetje’.’

Toekomstdroom van dr. Arfan Ikram

Neuro-epidemioloog prof. dr. Arfan Ikram hoopt dat er over tien jaar 40% minder gevallen van dementie zijn dan nu. Hij pleit voor meer aandacht voor het ‘totaalplaatje’ van het lichaam. ‘Hersenen en lichaam horen bij elkaar. Ziektes aan andere organen hebben ook hun weerslag op de hersenen, en andersom. Daar is nu nog te weinig aandacht voor, dat zou ik verder willen onderzoeken.’

Lees zijn toekomstdroom

Alle stapjes helpen mee

Uw leefstijl aanpassen is niet gemakkelijk, dus begin met kleine, haalbare stappen. Hoe eerder u hiermee begint, hoe beter. En het is nooit te laat om uw leefstijl aan te passen. Alle stapjes helpen mee. Klik hier als u meer wilt weten over het onderzoek naar leefstijl en hersengezondheid.