Kans op terugval bij depressie verkleinen

Sommige mensen met een depressie hebben baat bij een behandeling maar knappen toch niet helemaal volledig op. De kans op een snelle terugval is dan groot. Het Amsterdam UMC gaat onderzoeken of een computerspel gericht op cognitieve vaardigheden volledig herstel kan bevorderen.

Naar schatting krijgt een op de zeven mannen en een op de vijf vrouwen in zijn of haar leven te maken met een depressie. Claudi Bockting weet welke gevolgen een depressie kan hebben. Als hoogleraar klinische psychologie in de psychiatrie aan het Amsterdam UMC – locatie AMC – doet ze onderzoek naar deze aandoening. Tevens behandelt zij als klinisch psycholoog depressieve patiënten. ‘We zijn allemaal weleens somber, maar dan heb je nog geen depressie. We spreken pas van een depressie als mensen een langere periode vastlopen in hun dagelijks functioneren. Er is dan meestal sprake van somberheid, nergens meer interesse voor hebben of een gevoel van leegte. Andere mogelijke kenmerken zijn minder of juist meer eetlust, slaap- en concentratieproblemen, forse schuldgevoelens, suïcidale gedachten en soms pogingen daartoe.’

Annemiek lijdt sinds haar 15e aan zware depressies

Annemiek & haar vriend Thom vertellen over de zware depressies van Annemiek. Zij beschrijft ze als een gevoel van diepe rouw.

Bekijk hun verhaal

Onzichtbaar zijn

Een depressie heeft dus een grote impact op de kwaliteit van iemands leven. Bockting vertelt dat veel mensen met een depressie zich terugtrekken waardoor ze onzichtbaar zijn. ‘Ze blijven thuis en gaan er niet op uit. Bovendien voltrekt een depressie zich van binnenuit. Je ziet het vaak niet aan mensen, terwijl ze zich ontiegelijk slecht, naar en overbodig voelen. De meesten praten er ook niet over. Die onzichtbaarheid is riskant omdat je dan geen hulp kunt bieden.’ Want therapie kan absoluut zinvol zijn, benadrukt de hoogleraar. Maar onderzoek wijst wel uit dat 20 tot 30% van de mensen slechts gedeeltelijk opknapt door therapie. Zij lopen het risico binnen enkele maanden opnieuw in een depressie te raken. Voor hen gaat Bockting met steun van de Hersenstichting nu via de zogenaamde HERSTEL-studie onderzoeken of een gecombineerde behandeling het herstel verder bevordert en terugval voorkomt. De studie zal ongeveer vier jaar duren.

Preventieve Cognitieve Training

Een van de behandelingen van de HERSTEL-studie is de Preventieve Cognitieve Training of PCT. Deze behandeling bestaat al vele jaren en het effect ervan is uitvoerig door Bockting onderzocht. PCT is specifiek ontwikkeld voor mensen die van terugkerende depressies zijn hersteld. De training moet terugval voorkomen. Mensen met een depressie hebben vaker starre denkpatronen, zoals

‘Iedereen laat me in de steek’ en ‘Ik doe het ook nooit goed, ik schiet altijd tekort’. Deze patronen lijken een belangrijke rol te spelen bij terugval en leiden tot veel spanning. PCT probeert die starre denkpatronen om te zetten in positief denken. Ook leert de training positieve ervaringen en gevoelens uit het verleden te herinneren en vast te leggen in het geheugen. De patiënt krijgt met PCT een persoonlijk preventieplan dat helpt om een volgende depressie te voorkomen. Na herstel maakt PCT de kans op terugval kleiner, blijkt uit diverse landelijke studies.

Geheugen en concentratie

Bockting wil PCT combineren met Neurocognitieve Remediatie Therapie (NRT). ‘Dit is een training voor je cognitieve functies; kun je je bijvoorbeeld goed concentreren, kun je dingenonthouden, ben je in staat te herhalen wat er is gezegd? NRT traint deze functies. Het idee is dat PCT als therapie beter werkt wanneer je je beter kunt concentreren en in staat bent beter te onthouden. Het is ook mogelijk dat NRT direct leidt tot een vermindering van depressieve klachten en het risico op terugval. Net zoals de PCT dat doet via de aanpak van psychologische problemen. Welke theorie klopt, weten we nog niet.’

Kans op terugval vermindert

Voor het NRT-onderdeel gaat Bockting gebruik maken van CogniFit. Dit is een computerspel dat wereldwijd wordt toegepast bij mensen met schizofrenie, de ziekte van Parkinson, ADHD en slapeloosheid. Het is een digitale versie van het spel Memory. CogniFit traint onder andere concentratie, ruimtelijke waarneming, reactietijd, het werkgeheugen en het plannen. Bockting en collega’s gaan binnenkort samen met diverse ggz-instellingen onderzoeken hoe goed CogniFit werkt. ‘Door loting verdelen we 115 mensen die onvoldoende van hun depressie herstellen in twee groepen. De ene groep krijgt via beeldbellen acht weken elke week een uur lang alleen PCT. De andere groep krijgt daarnaast ook nog driemaal per week drie kwartier het spel aangeboden. CogniFit kunnen de deelnemers zelfstandig spelen.’ Bockting hoopt dat door het geheugen en de concentratie te versterken het herstel verbetert. ‘Dit biedt niet alleen de kans om alsnog volledig te herstellen van een depressie en beter te functioneren op verschillende levensgebieden, maar ook om de kans op terugval te verkleinen. Dat zou natuurlijk van grote waarde zijn.’

Toekomstdroom van Claudi Bockting

Hoogleraar klinische psychologie Claudi Bockting start binnenkort met de HERSTEL-studie. ‘Het doel is dat patiënten na een depressie volledig herstellen. Ik hoop dat ik met dit onderzoek het lijden van mensen met een depressie substantieel kan verminderen.’

Lees de hele toekomstdroom