Wat is coma?

Als patiënt merk je zelf weinig van de coma. Dat kan veranderen als de coma minder diep wordt. Soms ben je dan in staat om een beetje te reageren op de mensen om je heen. Bijvoorbeeld door zachtjes in iemands hand te knijpen als die tegen je praat. Of door op zo’n moment je ogen even open te doen.

Artsen en onderzoekers weten nog niet goed hoe mensen in coma dit beleven. Knijpen in iemands hand lijkt een bedoelde reactie, maar helemaal zeker is dat niet. Het kan ook een reflex zijn, zoals een baby speelgoed vastpakt wanneer je dit geeft. Ook hebben patiënten soms herinneringen aan de tijd dat ze in coma lagen.

Waarschuwing

Denk je dat iemand in een coma raakt? Bel dan alarmnummer 112. Bel dit alarmnummer als iemand zijn of haar bewustzijn verliest en helemaal niet meer reageert. Bij een coma telt elke seconde, dus de patiënt moet zo snel mogelijk naar het ziekenhuis.

Ademt iemand niet meer, of ademt de persoon met snurkgeluiden? Dan moet die persoon direct gereanimeerd worden. Weet je niet hoe, vraag dan via 112 hoe dit moet.

Coma herkennen

Coma lijkt op een diepe slaap. Patiënten reageren niet meer op anderen, geluiden en aanrakingen. Bij een pijnprikkel zie je soms wel een reactie in iemands gezicht, of een kleine beweging in het lichaam. Een prikkel kan iets pijnlijks zijn, maar ook een geluid, aanraking, licht of geur.

Daarnaast kunnen patiënten in coma problemen hebben met hun ademhaling, bloeddruk en temperatuur.

Kenmerken van coma

Bij patiënten in coma zul je meerdere van de volgende kenmerken zien. Iemand in coma:

  • lijkt in een diepe slaap
  • reageert niet of nauwelijks op prikkels
  • kan soms de ogen openen
  • beweegt soms plotseling
  • heeft soms moeite met ademen

Diagnose van coma

Om te bepalen of iemand in coma is, kan een arts de Glasgow Coma Scale (GCS) gebruiken. Dit is een lijst met kenmerken. Per kenmerk geeft de arts een aantal punten. Het totaal aantal punten geeft aan of iemand in coma is en hoe diep de coma is.

Coma staat nooit op zichzelf. Het is een gevolg van schade aan het lichaam, schade aan de hersenen of een aandoening. Naast de GCS is er daarom altijd extra onderzoek nodig.

Iemand kan bijvoorbeeld ook buiten bewustzijn raken door alcohol of drugs (‘comazuipen’). De uitslag van de lijst is dan onbetrouwbaar. Daarom wordt er vaak aanvullend onderzoek gedaan, zoals:

  • Een scan van de hersenen: CT-scan (Computer Tomografie) of MRI-scan (Magnetic Resonance Imaging).
  • Een prik om het bloed te onderzoeken.
  • Een ruggenprik om hersenvocht te onderzoeken.
  • Een filmpje van de hersenen: EEG (elektro-encefalogram).
  • Onderzoek naar het zenuwstelsel: Somato Sensibele Evoked Potential (SSEP).

Oorzaken van coma

Je kunt door verschillende oorzaken in coma raken.

  • Door bepaalde stoffen

    Een coma kan ontstaan doordat je te veel schadelijke stoffen of juist te weinig voedingsstoffen binnenkrijgt. Dit noemen we een coma door een metabole oorzaak een metabool coma. Een voorbeeld hiervan is het nemen van te veel alcohol, drugs of medicijnen.

    Ook een aandoening zoals suikerziekte kan een oorzaak van coma zijn. Er is dan te veel of te weinig suiker in het bloed.

    Daarnaast kun je in coma raken als je hersenen te weinig zuurstof krijgen. Als dat heel kort duurt, val je flauw en kom je weer snel bij. Maar als dat langer duurt kun je in coma raken. Als je bijna verdrinkt bijvoorbeeld, of bij een hartstilstand.

  • Door druk op je hersenen

    Een andere oorzaak van coma is het toenemen van druk op de hersenen. Dit noemen we een coma met een structurele oorzaak.

    Het toenemen van druk kan gebeuren doordat de hersenen meer ruimte innemen. Bijvoorbeeld door een zwelling, na een herseninfarct, of een kneuzing van de hersenen na een ongeluk.

    De druk kan ook toenemen doordat er bij een hersenbloeding extra bloed in de hersenen komt. Of door een hersentumor, die groeit en zo ruimte inneemt.

  • Door kunstmatig coma

    Soms kan een arts je kunstmatig in coma brengen door je bepaalde medicijnen te geven. Dat gebeurt om je lichaam te helpen herstellen na een zware operatie of na een ongeval. Je hersenen hebben dan minder zuurstof nodig en hebben zo een betere kans om te herstellen.

Een coma kan ontstaan doordat je te veel schadelijke stoffen of juist te weinig voedingsstoffen binnenkrijgt. Dit noemen we een coma door een metabole oorzaak een metabool coma. Een voorbeeld hiervan is het nemen van te veel alcohol, drugs of medicijnen.

Ook een aandoening zoals suikerziekte kan een oorzaak van coma zijn. Er is dan te veel of te weinig suiker in het bloed.

Daarnaast kun je in coma raken als je hersenen te weinig zuurstof krijgen. Als dat heel kort duurt, val je flauw en kom je weer snel bij. Maar als dat langer duurt kun je in coma raken. Als je bijna verdrinkt bijvoorbeeld, of bij een hartstilstand.

Een andere oorzaak van coma is het toenemen van druk op de hersenen. Dit noemen we een coma met een structurele oorzaak.

Het toenemen van druk kan gebeuren doordat de hersenen meer ruimte innemen. Bijvoorbeeld door een zwelling, na een herseninfarct, of een kneuzing van de hersenen na een ongeluk.

De druk kan ook toenemen doordat er bij een hersenbloeding extra bloed in de hersenen komt. Of door een hersentumor, die groeit en zo ruimte inneemt.

Soms kan een arts je kunstmatig in coma brengen door je bepaalde medicijnen te geven. Dat gebeurt om je lichaam te helpen herstellen na een zware operatie of na een ongeval. Je hersenen hebben dan minder zuurstof nodig en hebben zo een betere kans om te herstellen.

Isabella werd op haar 13e aangereden en raakte in coma

Isabella was altijd een heel vrolijk, spontaan meisje. Tot ze werd aangereden door een scooter. Dit zette haar leven op z’n kop. Na drie maanden coma moest ze alles opnieuw leren. Het gaat gelukkig goed met haar, maar veel dingen blijven moeilijk. Echt contact maken bijvoorbeeld. Een verhaal over dromen en teleurstellingen.

Bekijk haar verhaal

Behandeling van coma

Hoe je weer uit coma kunt komen, hangt af van de oorzaak waardoor je in coma bent geraakt. Bij een gebrek aan suiker zul je meestal weer wakker worden na het toedienen van suiker. Je hebt dan ook geen blijvende klachten meer.

In de meeste andere gevallen zal het lichaam langer moeten herstellen voordat je uit coma komt. Een arts kan dan niets doen om je direct uit coma te halen. Er spelen ook andere dingen mee. Hoe lang je bijvoorbeeld in coma bent geweest. Of hoe ernstig de aandoening is waardoor in je in coma bent geraakt.

De meeste behandelingen zijn bedoeld om je lichaam niet verder achteruit te laten gaan. Je krijgt bijvoorbeeld vloeibaar voedsel via een sonde, direct in je maag. Vaak heb je ook een beademingsapparaat nodig. Op die manier wordt het lichaam zo goed mogelijk geholpen om te herstellen.

De Hersenstichting heeft bijgedragen aan het verbeteren van zorg na coma.

Hard gewerkt aan betere zorg na coma

Mensen die in coma hebben gelegen, krijgen te maken met een intensief en langdurig zorgtraject. Vroeger was dat versnipperd, met een zoektocht naar de juiste hulp voor de juiste patiënt tot gevolg. Maar de afgelopen dertig jaar is, mede door de oprichting van het Expertisenetwerk Ernstig Niet-aangeboren hersenletsel, hard gewerkt aan betere zorg voor deze groep. Om de diagnostiek te verbeteren, de diagnose te ondersteunen en het expertisenetwerk verder uit te breiden, heeft de Hersenstichting een toekenning van €300.000 gedaan aan het netwerk.

Lees meer

Gevolgen van coma

De gevolgen van coma kunnen per persoon enorm verschillen. Het zijn ook geen gevolgen van de coma zelf. Het zijn gevolgen van het hersenletsel waardoor je in coma bent geraakt. Soms gaan die gevolgen na een tijdje weer over, maar soms ook niet.

Na het ontwaken uit coma kun je onder andere last hebben van:

Vooruitzichten na coma

Meestal kom je binnen een paar uur of binnen een paar dagen weer bij uit coma. Gebeurt dat niet, dat zijn de vooruitzichten niet zo goed.

Er zijn mensen die weken of zelfs maanden in coma blijven. Heel soms komen ze dan nog bij, maar het gebeurt vaker dat deze mensen overlijden in coma.

Herstellen na coma

Meer dan de helft van de mensen die in coma raken, is binnen een paar uren of dagen weer bij bewustzijn. Ze kunnen dan weer met anderen praten en voorwerpen gebruiken. Denk aan het vasthouden van een kopje, of het gebruiken van een kam.

Het herstellen kan ook langer duren: weken of zelfs maanden. En bij sommigen blijft dat proces van herstellen steken. Dan noemen we dat een ‘langdurige bewustzijnsstoornis‘ (LBS).

Overlijden

Ongeveer een op de vijf patiënten komt niet meer bij uit coma. De oorzaak van het coma is dan zo ernstig, dat de hersenen te veel schade hebben opgelopen. De patiënt overlijdt omdat het lichaam daardoor steeds verder achteruitgaat.

Advies voor naasten van een patiënt in coma

Voor partners en familie kan het net zo moeilijk zijn om met gevolgen van coma om te gaan als voor de patiënt zelf. Zorgen na Coma is een patiëntenvereniging voor mensen die hetzelfde meemaken (‘lotgenotencontact’). Daar kun je met je familie terecht voor meer hulp en sociale steun.

Dit is onderdeel van de vereniging Hersenletsel.nl, die zich richt op alle patiënten en naasten met een of andere hersenaandoening.

Daarnaast biedt het ‘Expertisenetwerk Ernstig Niet-aangeboren hersenletsel na coma‘ naasten de mogelijkheid om advies op maat aan te vragen.

Zorgen voor naasten, ook wel mantelzorg genoemd, is voor de meeste mensen logisch. Als één van je vrienden een bewustzijnsstoornis heeft of in coma heeft gelegen heeft wil je natuurlijk graag helpen. Soms kun je meer doen dan je denkt, ook als collega of werkgever. Soms ben je partner of ouder van een comapatiënt. Dat is niet altijd even makkelijk. Mantelzorg is hulp die verder gaat dan wat de overheid ‘gebruikelijke hulp’ noemt. Hieronder een paar tips.

Tips voor mantelzorgers en naasten

Het kan erg moeilijk zijn wanneer een naaste in coma is. Iemand reageert niet, dus je voelt je vaak machteloos. Je vraagt je misschien af of het wel zin heeft om iemand te bezoeken, of tegen iemand te praten.

Uit onderzoek blijkt echter dat het praten tegen een patiënt kan helpen bij het herstel. Vooral de stem van een familielid of naaste lijkt hierbij een positieve invloed te hebben. Bovendien is het voor naasten ook prettig om te kunnen praten tegen hun geliefde.

Risico verkleinen op een coma

Vaak raakt iemand in coma doordat de hersenen beschadigd raken. Als je coma wilt voorkomen, moet je situaties voorkomen waarin je hersenen beschadigd kunnen raken. Dat is niet altijd mogelijk, maar je kunt de kans wel kleiner maken.

Veel mensen raken bijvoorbeeld in coma na een verkeersongeluk. Door je aan de verkeersregels te houden, verklein je de kans op een ongeluk.

Dat geldt ook voor coma doordat je te veel gevaarlijke stoffen binnenkrijgt. Gebruik dus geen drugs en drink alcohol met mate. Voor jongeren is het bovendien belangrijk dat zij om leren gaan met alcohol. Bij het zogenaamde comazuipen drinken jongeren vaak niet expres teveel. Ze voelen minder goed aan dan volwassenen dat ze teveel gedronken hebben.

Heb je suikerziekte? Dan kun je in een coma raken als je te weinig suiker binnenkrijgt, of te veel insuline spuit. Controleer dus regelmatig je bloedsuikerspiegel, eet regelmatig en pas op met alcohol.

De Hersenstichting heeft bij het opstellen van deze tekst dankbaar gebruik gemaakt van adviezen van:

  • Dr. Michael Kuiper, donatie-intensivist en Hoofd Intensive Care MC Leeuwarden, adviseur Nederlandse Transplantatiestichting, voorzitter Nederlandse Reanimatieraad NRR.
  • Dr. Sefanja Achterberg, Neuroloog-intensivist, Haaglanden MC te Den Haag