Wat zijn slaapproblemen na een hersenaandoening?
Het is geen toeval dat mensen met een hersenaandoening vaker last hebben van slaapproblemen. Je hersenen spelen namelijk een belangrijke rol bij het slapen. Ze zorgen er bijvoorbeeld voor dat je je ’s avonds moe voelt en dus naar bed gaat. Ook bij het goed doorslapen en uitgerust wakker worden zijn de hersenen belangrijk. Schade in de hersenen kan dus ook schadelijk zijn voor je slaap.
Kenmerken van slaapproblemen na een hersenaandoening
Als je door een hersenaandoening last hebt van een slaapprobleem, herken je dit aan een of meer van de volgende kenmerken.
- je bent overdag vaak moe
- je hebt moeite met inslapen
- je wordt te vroeg wakker
- je wordt vaker wakker tijdens je slaap
- je slaapt op ongewone tijdstippen
- je bent overdag slaperig terwijl je ’s nachts goed slaapt
- je vertoont ongewoon gedrag tijdens het slapen, zoals het uitleven van je dromen tijdens je slaap
Als deze slaapproblemen langer aanhouden kun je een slaapstoornis ontwikkelen.
Impact van slaapproblemen na een hersenaandoening
Iedereen die weleens een nacht niet geslapen heeft, weet hoe moeilijk je het de dag erna kunt hebben. Je bent moe, kunt je niet concentreren en wilt eigenlijk maar een ding: naar bed. Een slaapprobleem heeft dan ook een behoorlijke impact op je leven. Het kan de klachten die je hebt erger maken en ervoor zorgen dat je minder snel herstelt. Daarnaast kun je ook op andere manieren merken dat slaapproblemen een grote impact hebben:
-
Iets begrijpen
Als je slecht slaapt, kost het meer moeite om overdag informatie te verwerken. Je hebt meer moeite om je aandacht ergens bij te houden en vergeet meer. Dingen die je normaal snel snapt, kosten je nu meer moeite. Dat kan voor problemen zorgen op je school, je werk of het dagelijks leven.
-
Jezelf verplaatsen
Een slaapprobleem kan ervoor zorgen dat je overdag minder scherp bent. Dat kan in het verkeer voor gevaarlijke situaties zorgen. Bijvoorbeeld omdat je een medeweggebruiker over het hoofd ziet, of een situatie verkeerd inschat.
-
Jezelf verzorgen
Na een nacht zonder goede slaap voel je je moe en futloos. De gewone dingen kosten je meer moeite en je kan er daardoor minder zin in hebben. Het kan zijn dat je minder energie overhoudt om jezelf te verzorgen.
-
Omgaan met anderen
Slaap is ook belangrijk voor hoe je je voelt. Als je slecht slaapt, kun je overdag erg prikkelbaar zijn. Daardoor kun je in de omgang met anderen bijvoorbeeld snel geïrriteerd zijn, of kortaf reageren.
-
Dagelijkse activiteiten
Om de dagelijkse dingen goed te kunnen doen is het belangrijk dat je uitgerust bent. Een slaapprobleem kan er dan ook voor zorgen dat alle dagelijkse activiteiten je meer moeite kosten.
-
Meedoen aan de wereld
Hoe minder energie je hebt, hoe moeilijker het is om mee te doen aan de wereld. Als je slaapproblemen langer aanhouden, kan het gebeuren dat je steeds meer thuisblijft en je terugtrekt.
Als je slecht slaapt, kost het meer moeite om overdag informatie te verwerken. Je hebt meer moeite om je aandacht ergens bij te houden en vergeet meer. Dingen die je normaal snel snapt, kosten je nu meer moeite. Dat kan voor problemen zorgen op je school, je werk of het dagelijks leven.
Een slaapprobleem kan ervoor zorgen dat je overdag minder scherp bent. Dat kan in het verkeer voor gevaarlijke situaties zorgen. Bijvoorbeeld omdat je een medeweggebruiker over het hoofd ziet, of een situatie verkeerd inschat.
Na een nacht zonder goede slaap voel je je moe en futloos. De gewone dingen kosten je meer moeite en je kan er daardoor minder zin in hebben. Het kan zijn dat je minder energie overhoudt om jezelf te verzorgen.
Slaap is ook belangrijk voor hoe je je voelt. Als je slecht slaapt, kun je overdag erg prikkelbaar zijn. Daardoor kun je in de omgang met anderen bijvoorbeeld snel geïrriteerd zijn, of kortaf reageren.
Om de dagelijkse dingen goed te kunnen doen is het belangrijk dat je uitgerust bent. Een slaapprobleem kan er dan ook voor zorgen dat alle dagelijkse activiteiten je meer moeite kosten.
Hoe minder energie je hebt, hoe moeilijker het is om mee te doen aan de wereld. Als je slaapproblemen langer aanhouden, kan het gebeuren dat je steeds meer thuisblijft en je terugtrekt.
Oorzaken van slaapproblemen na een hersenaandoening
Slaapproblemen kunnen allerlei oorzaken hebben, van stress tot een slaapkamer met te veel storende prikkels. Bij slaapproblemen na een hersenaandoening kan die oorzaak ook in de hersenen zelf liggen. Hier wordt namelijk geregeld dat je moe wordt, ’s nachts slaapt en ’s ochtends weer wakker wordt.
Dat je ’s avonds moe wordt, is niet alleen omdat je de hele dag zo druk bent geweest. Ook je biologische klok geeft aan dat de dag afgelopen is. Je hersenen spelen hier een onmisbare rol bij. Ze maken bijvoorbeeld het hormoon melatonine aan, dat belangrijk is voor die biologische klok. Tegen het einde van de dag wordt er meer melatonine aangemaakt, waardoor je je slaperig gaat voelen.
De hersenen hebben zelf ook rust nodig om goed te kunnen werken. Daarom bouwen de hersenen overdag slaapdruk op. Dit werkt net als een zandloper. Overdag loopt de zandloper leeg en wordt je slaapdruk groter. Als je gaat slapen, draai je de zandloper om en wordt je slaapdruk weer kleiner. Daarom is het bijvoorbeeld ook niet goed om overdag te slapen. Je draait de zandloper dan te vroeg om, waardoor deze ’s avonds nog niet leeg genoeg is. Je komt dan weer moeilijker in slaap.
Ook bepaalde gevolgen van een hersenaandoening kunnen ervoor zorgen dat je minder goed slaapt. Zoals pijn, stress of niet meer lekker kunnen liggen door lichamelijke beperkingen. Veel mensen met een hersendoening gebruiken bovendien medicijnen, waarbij slapeloosheid een bijwerking kan zijn.
Aandoeningen die kunnen leiden tot slaapproblemen
Verschillende hersenaandoeningen kunnen leiden tot slaapproblemen. Enkele voorbeelden zijn:
-
Dementie
Bij dementie gaan de hersenen steeds verder achteruit en worden ze niet meer beter. Dat zorgt voor allerlei klachten, bijvoorbeeld met je geheugen, je gevoelens en praten. Slaapproblemen komen vaak voor als de dementie al verder gevorderd is. Je hebt dan vaak last van een verstoord slaapritme. Je bent dan overdag juist moe en ’s nachts wakker.
-
Ziekte van Parkinson
Bij de ziekte van Parkinson gaan bepaalde cellen in je hersenen langzaam kapot. Dit kan voor allerlei klachten zorgen, zoals moeite met bewegen en problemen met denken. Als je parkinson hebt kun je last krijgen van verschillende slaapproblemen. Je bent overdag bijvoorbeeld erg moe en valt dan soms in slaap. Het kan ook moeilijk zijn om ’s avonds in slaap te vallen of ’s nachts goed door te slapen.
-
Niet-aangeboren hersenletsel
Als er in de loop van je leven schade aan je hersenen ontstaat, dan heet dat niet-aangeboren hersenletsel (NAH). Bijna 1 op de 3 mensen met NAH heeft last van een slaapstoornis, zoals slapeloosheid (insomnie), slaperigheid overdag (hypersomnie) of slaapapneu. Bij slaapapneu valt je ademhaling tijdens de slaap regelmatig stil. Op het moment dat de ademhaling stilvalt, komt er minder zuurstof in je bloed. De hersenen reageren daarop door je een beetje wakker te laten worden. Daar merk je tijdens je slaap niks van, maar de volgende dag voel je je niet goed uitgerust. Overdag kun je ook last van krijgen van vermoeidheid, hoofdpijn, een depressief gevoel en problemen met je concentratie en geheugen.
Bij dementie gaan de hersenen steeds verder achteruit en worden ze niet meer beter. Dat zorgt voor allerlei klachten, bijvoorbeeld met je geheugen, je gevoelens en praten. Slaapproblemen komen vaak voor als de dementie al verder gevorderd is. Je hebt dan vaak last van een verstoord slaapritme. Je bent dan overdag juist moe en ’s nachts wakker.
Bij de ziekte van Parkinson gaan bepaalde cellen in je hersenen langzaam kapot. Dit kan voor allerlei klachten zorgen, zoals moeite met bewegen en problemen met denken. Als je parkinson hebt kun je last krijgen van verschillende slaapproblemen. Je bent overdag bijvoorbeeld erg moe en valt dan soms in slaap. Het kan ook moeilijk zijn om ’s avonds in slaap te vallen of ’s nachts goed door te slapen.
Als er in de loop van je leven schade aan je hersenen ontstaat, dan heet dat niet-aangeboren hersenletsel (NAH). Bijna 1 op de 3 mensen met NAH heeft last van een slaapstoornis, zoals slapeloosheid (insomnie), slaperigheid overdag (hypersomnie) of slaapapneu. Bij slaapapneu valt je ademhaling tijdens de slaap regelmatig stil. Op het moment dat de ademhaling stilvalt, komt er minder zuurstof in je bloed. De hersenen reageren daarop door je een beetje wakker te laten worden. Daar merk je tijdens je slaap niks van, maar de volgende dag voel je je niet goed uitgerust. Overdag kun je ook last van krijgen van vermoeidheid, hoofdpijn, een depressief gevoel en problemen met je concentratie en geheugen.
Behandelen van slaapproblemen na een hersenaandoening
Hoe een slaapprobleem na een hersenaandoening behandeld kan worden, hangt af van verschillende dingen. Welk slaapprobleem je precies hebt bijvoorbeeld, maar ook welke hersenaandoening je hebt. Er zijn dus meerdere behandelingen mogelijk.
1. Je gedrag veranderen
Soms kan je gedrag onderdeel zijn van een slaapprobleem. Als je veel koffie drinkt bijvoorbeeld, of steeds op verschillende tijden naar bed gaat. Je hersenen kunnen door de hersenaandoening gevoeliger worden voor deze invloeden. Een arts zal daarom vaak kijken of aanpassingen in je gedrag al een deel van het probleem kunnen oplossen.
2. Medicijnen
Er zijn verschillende soorten slaapmedicijnen. Sommige helpen om in slaap te komen, andere om door te slapen. Gebruik deze alleen wanneer je arts deze voorschrijft. Er kunnen namelijk risico’s aan vastzitten. Je hebt bijvoorbeeld steeds hogere doses nodig, of kunt er verslaafd aan raken.
3. Melatonine
Melatonine is het hormoon dat je biologische klok regelt en je onder andere laat weten wanneer het tijd is om te slapen. Als je hersenen dit niet goed aanmaken, kun je extra melatonine nemen in de vorm van tabletten. Doe dit ook altijd in overleg met je arts. Als je het verkeerd gebruikt, kunnen je slaapproblemen namelijk erger worden.
4. Slaapmasker
Bij slaapapneu bestaat de behandeling vaak uit het dragen van een slaapmasker. Dit CPAP-apparaat (Continuous Positive Airway Pressure) geeft via een masker luchtdruk. Zo worden de luchtwegen ’s nachts opengehouden en kun je tijdens de slaap door blijven ademen. Dit kan ervoor zorgen dat je minder last hebt van de vervelende gevolgen van SAS en dat je beter uitgerust bent.
Folder | Hersenen en slaap
Tips voor mensen met slaapproblemen na een hersenaandoening
Het is belangrijk om je arts te vertellen over je slaapproblemen. Helemaal als je een hersenaandoening hebt. Je arts kan dan in kaart brengen welke slaapstoornis mogelijk speelt en weet wat je het beste kunt doen om je slaapprobleem te verminderen. Indien nodig kan de huisarts je verwijzen. Bijvoorbeeld naar een psycholoog of slaap/waakcentrum waar ze veel over slaapproblemen weten.
Daarnaast zijn er algemene tips die je helpen om beter te kunnen slapen.
- Probeer zoveel mogelijk op vaste tijden te gaan slapen en op te staan
- Probeer te ontspannen voor je gaat slapen (een boek lezen, muziek luisteren, mediteren)
- Kijk vanaf een uur voor je gaat slapen niet meer naar schermen (tv, smartphone of laptop)
- Drink geen alcohol en eet niet te veel voordat je gaat slapen
- Zorg voor een koele, stille slaapkamer
- Probeer gemiste slaap niet overdag in te halen, dit verstoort je slaapritme
- Verdeel je energie overdag goed, met afwisseling tussen drukke en rustige activiteiten en voldoende pauzes. Een te drukke dag kan leiden tot een onrustige nacht waarbij je vaak wakker wordt.
Tips voor naasten van mensen met slaapproblemen na een hersenaandoening
Als je partner slecht slaapt, merk je dat zelf meestal ook. Je kunt wakker worden doordat je partner naast je ligt te woelen. Of je merkt dat je naaste overdag moe of prikkelbaar is.
Iemand met slaapproblemen kun je op verschillende manieren helpen. Door samen op vaste tijden te gaan slapen en weer op te staan bijvoorbeeld. Of door samen rustgevende dingen te doen voor je gaat slapen. Zoals een boek lezen, of naar rustige muziek luisteren. Heb je lastige of moeilijke dingen te bespreken? Doe dat dan niet ’s avonds, maar overdag.
Ook is het goed om begrip te tonen voor de slaapproblemen. Als iemand overdag moe en prikkelbaar is, kan dat komen door te weinig slaap. Word dus zelf niet boos als je partner kortaf is. Dat kan voor meer stress en dus meer slaapproblemen zorgen.
De Hersenstichting heeft bij het opstellen van deze tekst dankbaar gebruik gemaakt van adviezen van:
- dr. Marthe Ford, klinisch neuropsycholoog en cognitief gedragstherapeut, Heliomare Revalidatie / Universitair Docent Brain & Cognition, Universiteit van Amsterdam