Wat zijn geheugenproblemen?
Een afspraak met een vriend, dat ene telefoonnummer, of de naam van je nieuwe collega: iedereen vergeet weleens wat. En als je ouder wordt, vergeet je meestal wat meer.
Als je een hersenaandoening hebt, kun je veel meer vergeten dan voor je aandoening. Bij geheugenproblemen is er een verschil tussen een geheugenstoornis en geheugenklachten (zonder stoornis). Bij een geheugenstoornis is het geheugen ernstig aangedaan. Hierdoor lukt het bijvoorbeeld niet meer om nieuwe informatie te onthouden. Bij geheugenklachten kan het zijn dat het geheugen wat minder goed werkt, zoals bij het ouder worden. De geheugenproblemen zijn in dat geval minder erg dan bij een geheugenstoornis.
Het geheugen
In het dagelijks leven gebruik je verschillende soorten geheugens: het werkgeheugen (kortetermijngeheugen) en het langetermijngeheugen zijn de bekendste soorten. In het werkgeheugen sla je informatie voor een korte periode op, zoals het onthouden van een telefoonnummer. In het langetermijngeheugen sla je informatie voor een langere periode op. Zoals de herinnering aan wat je gisteren hebt gegeten, of de naam van je middelbare school.
Het geheugen ligt niet op één plek in de hersenen. Er zijn verschillende hersengebieden bij betrokken. Eén van de belangrijkste hersengebieden voor het geheugen is de hippocampus. Deze speelt een rol bij het opslaan van nieuwe informatie.
Soorten geheugenproblemen
Als je geheugenproblemen hebt, kan dat verschillende redenen hebben:
- Soms lukt het niet meer zo goed om nieuwe informatie op te slaan in het geheugen. Het ophalen van de informatie uit het geheugen gaat dan vaak ook trager en moeilijker.
- Bij sommige mensen lukt het opslaan van informatie wel, maar het terughalen niet.
Heb je geheugenproblemen na een hersenaandoening, dan gaat dat meestal om problemen met het opslaan van nieuwe informatie. Herinneringen aan oudere informatie, zoals de dingen die je vroeger hebt meegemaakt, houd je vaak wel.
Soms lijkt het dat je last hebt van geheugenproblemen, maar er kan ook wat anders aan de hand zijn. Je kunt bijvoorbeeld informatie trager verwerken, moeite hebben om je aandacht ergens bij te houden, last hebben van overprikkeling of erg moe zijn. De kans is groot dat je daardoor informatie mist en/of deze informatie moeilijker kan onthouden. Dat ervaar je dan als een geheugenprobleem, maar dit hoeft het niet te zijn.
Kenmerken van geheugenproblemen
Het kan lastig zijn om geheugenproblemen te herkennen. Iedereen is namelijk wel eens vergeetachtig. Geheugenproblemen na een hersenaandoening zijn meestal ernstiger. Het valt dan op door de volgende dingen:
- je geheugen werkt minder goed dan voor de hersenaandoening. Je vergeet dingen vaker dan vroeger en je vergeet meer. De herinneringen komen ook niet echt ’terug’. Als je merkt dat een beetje hulp herinneringen weer terugbrengt (“oh ja, nu je het zegt, weet ik het weer”) is er meestal sprake van normale vergeetachtigheid. Als je ouder wordt, wordt de kans groter dat je dit soort momenten hebt.
- de geheugenproblemen hebben invloed op je dagelijks leven: je moet je leven aanpassen. Hierbij kunnen verschillende geheugensteuntjes helpen en kan het fijn zijn om hulp van anderen te vragen.
Ervaar jij deze kenmerken bij jezelf? Bespreek ze dan met je huisarts. Deze kan jou dan zo goed mogelijk helpen.
Impact van geheugenproblemen
Geheugenproblemen na een hersenaandoening kunnen een grote impact op je leven hebben:
Je kunt meer moeite hebben om voor jezelf te zorgen. Je kunt bijvoorbeeld vergeten om je tanden te poetsen, of te eten. Of je vergeet een afspraak bij de dokter of fysiotherapeut. Een geheugen dat minder goed werkt, kan zorgen voor problemen met praktische dingen en taken. Het is bijvoorbeeld vaak lastiger om twee dingen tegelijk te doen, bijvoorbeeld tijdens het schoonmaken ook onthouden wat er gezegd wordt.
Geheugenproblemen kunnen grote gevolgen hebben voor je leven. Om zelf of met anderen zoveel mogelijk te kunnen blijven doen wat je graag doet, kan het helpen om open te zijn naar je omgeving over je geheugenproblemen. Je kunt dan zoveel mogelijk dingen zelf blijven doen en hulp krijgen waar dat nodig is.
Oorzaak van geheugenproblemen
Geheugenproblemen kunnen meerdere oorzaken hebben.
Ten eerste kan de oorzaak van geheugenproblemen normale vergeetachtigheid zijn. We spreken hier van geheugenklachten, zonder geheugenstoornis. Normale vergeetachtigheid is vaak tijdelijk en kan worden veroorzaakt door spanningen, drukte, ziekte of somberheid. Ook kun je bezorgd worden over je geheugenproblemen. Door onzekerheid over je geheugen en bijvoorbeeld angst om fouten te maken, zet je je geheugen meer onder druk. Het gevolg is dat je meer geheugenklachten gaat ervaren. In al deze gevallen geldt dat als je iets aan de oorzaak of oorzaken doet, je daarna vaak geen of minder last van problemen met je geheugen zult hebben.
Ten tweede kunnen geheugenproblemen veroorzaakt worden doordat je ouder wordt. De oorzaak is dan normale veroudering. Als je ouder wordt, neemt de snelheid af waarmee de hersenen informatie kunnen verwerken. Ook het bewaren van nieuwe informatie en het terugzoeken van oude informatie gaat moeilijker. Hoewel het geheugen achteruitgaat bij veroudering, is er geen sprake van een geheugenstoornis. Het geheugen is namelijk passend bij de leeftijd. Bij geheugenproblemen door normale veroudering, kan je misschien denken dat je dementie hebt, maar dit hoeft niet zo te zijn. Dementie geeft vaak meer problemen dan alleen geheugenproblemen., zoals moeite met risico’s inschatten, gedragsverandering en oriëntatieproblemen. Als je je zorgen maakt over dementie, dan is het verstandig om dit te bespreken met je arts.
Ten derde kunnen geheugenproblemen het gevolg zijn van een hersenaandoening. De problemen zijn dan vaak erger. Er is dan vaak sprake van een geheugenstoornis. Dit komt omdat je hersenen beschadigd zijn. Hoeveel last je hebt van geheugenproblemen, verschilt per hersenaandoening en per persoon. Ook de plaats en de ernst van de hersenschade zijn belangrijk.
Aandoeningen die kunnen leiden tot geheugenproblemen
Verschillende hersenaandoeningen kunnen zorgen voor geheugenproblemen. Een paar voorbeelden zijn:
- Dementie, zoals de ziekte van Alzheimer
- Mild Cognitive Impairment (MCI)
- Beroerte
- Traumatisch hersenletsel, zoals een hersenschudding of -kneuzing
- Multiple Sclerose (MS)
- Ziekte van Parkinson
- Delier
Behandelen van geheugenproblemen
Als je geheugenproblemen hebt door een hersenaandoening, dan werkt je geheugen meestal niet meer als op de oude manier. Je kunt wel leren om op een andere manier informatie op te nemen en deze weer terug te halen. Om iets goed te kunnen onthouden, is het belangrijk dat je er extra aandacht en energie aan besteedt. Tijdens een behandeling krijg je ondersteuning bij hoe je dit doet. Dit kan je klachten verminderen. Ook leer je bij een behandeling:
- om geheugensteuntjes te gebruiken, zoals het gebruiken van een agenda om afspraken te noteren.
- omgaan met situaties in je dagelijks leven waarbij je last hebt van geheugenproblemen. Je oefent deze situaties en leert hoe je minder last kunt hebben van je klachten.
- hoe je technische hulpmiddelen kunt inzetten, zoals een systeem waarbij gas en licht automatisch uitgaan als je je woning verlaat.
Kaartje | Geheugen
Tips voor mensen met geheugenproblemen
Je kunt je geheugen helpen door geheugensteuntjes te gebruiken. Heb geduld en benoem het vooral als er iets goed gaat. Je zult merken dat je er steeds handiger in wordt.
Er zijn verschillende soorten geheugensteuntjes die je kunnen helpen omgaan met geheugenproblemen. Geheugensteuntjes die je zelf leert (interne geheugensteuntjes) en geheugensteuntjes waarvoor je een hulpmiddel gebruikt (externe geheugensteuntjes).
Interne geheugensteuntjes
- Richt je op de informatie die je wilt onthouden en laat je niet afleiden. Zorg voor een rustige omgeving, zonder veel geluiden op de achtergrond. Zet bijvoorbeeld de radio uit als je de krant leest.
- Herhaal de dingen die je wilt onthouden. Als je iets herhaalt, wordt het beter opgeslagen in je geheugen. Herhaal informatie op latere momenten nog een keer en in verschillende situaties om het langer te onthouden. Dit kan door het te herhalen in je hoofd. Maar je kunt ook dingen voor jezelf samenvatten, opschrijven, teruglezen of iets hardop herhalen in een gesprek.
- Als je een aantal dingen wilt onthouden, probeer hier dan orde in aan te brengen. Als je boodschappen gaat doen, kun je de boodschappen bijvoorbeeld onthouden in soorten, zoals groente en fruit of brood en gebak.
- Verbind wat je hoort of leest met iets dat je al weet. Als je iets nieuws hoort of leest, doet je dat vaak denken aan andere dingen. Je wilt bijvoorbeeld de nieuwe naam van een sportclub onthouden, maar vergeet dit steeds. Door te denken aan de stad waar de sportclub is, kan je misschien de naam weer bedenken. Dat gaat dan eigenlijk vanzelf. Hoe meer je jezelf traint om dingen te verbinden, hoe beter je nieuwe dingen kunt onthouden.
- Gebruik je fantasie. Vorm een beeld bij de dingen die je hoort en ziet: dat is een goede steun voor het geheugen. Maak in gedachten bijvoorbeeld de route door de supermarkt. Stel je voor dat je er loopt als je een boodschappenlijstje maakt.
Tips voor naasten van mensen met geheugenproblemen
- Bespreek de mogelijke oorzaken van de geheugenproblemen. Het is belangrijk om bij twijfels over bijvoorbeeld dementie in gesprek te gaan met je partner en je huisarts.
- Kijk naar wat er wél goed gaat: door vooral aandacht te hebben voor de dingen die goed gaan, bouw je samen vertrouwen op.
- Vraag of, en zo ja hoe, je kunt helpen.
- Moedig je naaste aan om geheugensteuntjes te gebruiken, zoals een agenda.
- Help je naaste om dingen te herinneren, zoals medicijnen op tijd te gebruiken en wanneer de afspraak bij de fysiotherapeut is.
- Neem dingen over die lastig zijn, zoals geldzaken.
- Zoek contact met mensen die hetzelfde meemaken. Je kunt dan steun vinden bij elkaar en van elkaar dingen leren.
De Hersenstichting heeft bij het opstellen van deze tekst dankbaar gebruik gemaakt van adviezen van:
- dr. Rudolf Ponds, hoogleraar Medische Psychologie en afdelingshoofd Medische Psychologie bij Amsterdam UMC
- dr. Joukje Oosterman, hoogleraar Neuro- en Revalidatiepsychologie bij de Radboud Universiteit Nijmegen
- dr. Barbara van Munster, internist-geriater bij UMCG
- Nikita Frankenmolen, Klinisch Neuropsycholoog bij Klimmendaal Revalidatiespecialisten
Laatste update: januari 2025