Wat is schizofrenie?

Als je een boom ziet, dan weet je dat die daar staat. En als je je naam hoort, dan weet je dat iemand je roept. Dat klinkt heel logisch, maar dit is een bijzonder proces in je hersenen. Via je zintuigen krijg je veel informatie uit de wereld binnen, zoals geluiden, beelden, geuren en smaken. Je hersenen combineren deze informatie uit je zintuigen met je eerdere ervaringen en herinneringen. Dit zorgt ervoor dat je dingen kunt zien, horen, voelen, proeven en ruiken.

Soms zijn er helemaal geen prikkels van buiten nodig om iets te kunnen ervaren. Je ervaart dan dingen die er niet zijn (hallucinaties) of denkt dingen die niet waar zijn (wanen). Wanen en hallucinaties zijn onderdeel van een psychose. Je denkt bijvoorbeeld dat iemand je naam roept, terwijl dat niet zo is. Of je ziet iemand in de kamer staan, terwijl er niemand is. Iedereen kan deze ervaringen hebben, maar bij de ene persoon komt het vaker voor of is de ervaring heftiger. De ene persoon is dus gevoeliger voor een psychose dan een ander persoon.

Als je schizofrenie hebt, heb je vaak last van psychoses. Deze psychoses kunnen een paar dagen tot maanden duren. Tijdens deze psychoses heb je last van hallucinaties of wanen, of je bent in de war. De hallucinaties of wanen zijn vaak vervelend of bedreigend en beïnvloeden je leven. Omdat je bij schizofrenie vaak last hebt van psychoses, wordt schizofrenie ook wel psychosegevoeligheid genoemd.

Psychosegevoeligheid

De psychoses die bij schizofrenie horen, kunnen bij iedereen anders zijn. De naam schizofrenie geeft het idee dat de aandoening voor iedereen hetzelfde is, maar dat is niet zo. Er zijn daarom steeds meer artsen en psychiaters die het liever over psychosegevoeligheid hebben, dan over schizofrenie.

Schizofrenie is meer dan alleen de aanleg voor psychose. Je kunt bij schizofrenie namelijk meer klachten hebben, zoals problemen met denken, weinig energie en moeite hebben in je sociale en professionele leven.

Wil je meer weten over de discussie over psychosegevoeligheid en schizofrenie? Bekijk dan de informatie over psychosegevoeligheid op Psychosenet.

Geen gespleten persoonlijkheid

Schizofrenie is een hersenaandoening waar misverstanden over bestaan. Een van die misverstanden is dat je meerdere persoonlijkheden hebt (gespleten persoonlijkheid). Iemand kan dan op verschillende momenten overkomen als een heel ander persoon. Dit heeft helemaal niets met schizofrenie te maken.

Waarschuwing

Denk je aan zelfdoding en heb je hulp nodig? Bel dan direct de gratis hulplijn 0800-0113.

Soms kan je je zo slecht voelen dat je niet verder wilt leven. Praten over zelfdoding kan bij deze landelijke hulplijn voor zelfmoordpreventie. Je kunt ook terecht op de website 113.nl, bijvoorbeeld om te chatten met een hulpverlener.

Praat er ook over met je huisarts. Vraag om een dubbele afspraak buiten het spreekuur. Je hebt dan meer tijd.

 

Herkennen van schizofrenie

Schizofrenie zelf herkennen, is niet zo makkelijk. Je ervaart namelijk dat alles wat je ziet en hoort echt waar is. Andere mensen kunnen de wanen en hallucinaties misschien wel herkennen, maar weten dan ook niet altijd wat hiervan de oorzaak is. Er zijn een paar kenmerken die bij schizofrenie horen.

  • Je ziet of hoort dingen die er niet zijn (hallucinaties)

    Bij schizofrenie hebt je last van hallucinaties. Je ziet bijvoorbeeld dingen die er niet zijn. Maar je kunt ook dingen ruiken, proeven, voelen of horen die er niet zijn. Zoals stemmen, die je vertellen dat je iets moet doen. Vaak zijn de hallucinaties vervelend of bedreigend. De stemmen vertellen je bijvoorbeeld nare dingen, zoals dat je jezelf of een ander pijn moet doen.

  • Je denkt dingen die niet waar zijn (wanen)

    Als je schizofrenie hebt, kun je dingen heel zeker weten, terwijl die niet kloppen. Je hebt dan last van wanen, bijvoorbeeld dat de politie je wil arresteren. Of dat je zelf een spion bent die op een missie is. Je ziet in een waan ook steeds dingen die je laten zien dat je gedachte klopt. Een streepjescode op een pak melk is dan bijvoorbeeld een verborgen boodschap van je opdrachtgevers.

  • Je bent in de war

    Als je schizofrenie hebt, heb je moeite om je gedachten op een rijtje te krijgen. Je hebt bijvoorbeeld warrige gedachten en je denken gaat bijvoorbeeld heel snel of langzaam. Je kunt het moeilijk vinden om te zeggen wat je bedoelt. Ook kan het moeilijker zijn om andere mensen te begrijpen.

  • Je hebt weinig energie

    Mensen met schizofrenie kunnen weinig energie hebben en weinig zin hebben om dingen te doen. Dat kan ertoe leiden dat iemand met schizofrenie slecht voor zichzelf zorgt en weinig zin heeft opleiding of werk. Ook kan iemand met schizofrenie moeite hebben om sociale contacten te onderhouden.

Bij schizofrenie hebt je last van hallucinaties. Je ziet bijvoorbeeld dingen die er niet zijn. Maar je kunt ook dingen ruiken, proeven, voelen of horen die er niet zijn. Zoals stemmen, die je vertellen dat je iets moet doen. Vaak zijn de hallucinaties vervelend of bedreigend. De stemmen vertellen je bijvoorbeeld nare dingen, zoals dat je jezelf of een ander pijn moet doen.

Als je schizofrenie hebt, kun je dingen heel zeker weten, terwijl die niet kloppen. Je hebt dan last van wanen, bijvoorbeeld dat de politie je wil arresteren. Of dat je zelf een spion bent die op een missie is. Je ziet in een waan ook steeds dingen die je laten zien dat je gedachte klopt. Een streepjescode op een pak melk is dan bijvoorbeeld een verborgen boodschap van je opdrachtgevers.

Als je schizofrenie hebt, heb je moeite om je gedachten op een rijtje te krijgen. Je hebt bijvoorbeeld warrige gedachten en je denken gaat bijvoorbeeld heel snel of langzaam. Je kunt het moeilijk vinden om te zeggen wat je bedoelt. Ook kan het moeilijker zijn om andere mensen te begrijpen.

Mensen met schizofrenie kunnen weinig energie hebben en weinig zin hebben om dingen te doen. Dat kan ertoe leiden dat iemand met schizofrenie slecht voor zichzelf zorgt en weinig zin heeft opleiding of werk. Ook kan iemand met schizofrenie moeite hebben om sociale contacten te onderhouden.

Verschillende soorten schizofrenie

Niet iedereen met schizofrenie heeft dezelfde klachten. De ene persoon heeft meer last van hallucinaties, de andere juist van wanen. Er zijn dan ook verschillende soorten schizofrenie. Elke soort heeft een eigen combinatie van kenmerken.

Paranoïde schizofrenie: je hebt vooral last van nare wanen en hallucinaties. Die wanen kunnen over allerlei dingen gaan. Bijvoorbeeld dat je achtervolgd wordt, of dat er iets mis is met je lichaam.

Gedesorganiseerde schizofrenie: je hebt vooral problemen met denken en voelen. Het lukt niet om dingen te plannen bijvoorbeeld. Ook praat je soms onduidelijk. Anderen begrijpen je dan niet goed.

Katatone schizofrenie: je hebt vooral problemen met bewegen. Soms zit je bijvoorbeeld heel lang stil in dezelfde houding. Of je beweegt juist heel veel, terwijl dat niet nodig is.

Kenmerken van schizofrenie

Bij schizofrenie heb je langer dan 6 maanden last van 2 of meer van de volgende kenmerken:

  • je ziet, hoort, proeft, ruikt of voelt dingen die er niet zijn (hallucinaties)
  • je hebt sterke ideeën die niet waar zijn (wanen)
  • je kunt moeilijk gedachten en gevoelens op een rij zetten
  • je praat onduidelijk of soms helemaal niet
  • je zit lang stil in dezelfde houding

Ook kun je last hebben van deze klachten:

  • je bent in de war
  • je hebt geen vertrouwen in andere mensen
  • je bent bang of somber
  • je hebt weinig energie en nergens zin in
  • je hebt problemen met emoties

50.400

In 2021 waren er bij de huisarts in totaal ongeveer 50.400 mensen bekend met schizofrenie.

1.400

In 2021 kwamen er bij de huisarts ongeveer 1.400 nieuwe mensen bij met schizofrenie.

46

In 2021 zijn er 46 mensen overleden aan schizofrenie.

65%

65% van deze mensen is man; schizofrenie komt bij mannen 1,5 keer vaker voor dan bij vrouwen.

Diagnose van schizofrenie

Als je last hebt van een psychose, kun je het best naar je huisarts gaan. Het kan soms even duren voordat je die stap zet. Bijvoorbeeld doordat je niet precies weet wat een psychose is en hoe je een psychose herkent. De klachten van een psychose kunnen soms lijken op die van een delier. Een delier is een andere aandoening dan een psychose. Een psychose ontwikkelt zich vaak langzaam, terwijl een delier plotseling ontstaat. Een delier wordt altijd veroorzaakt door een andere lichamelijke aandoening (bijvoorbeeld een ontsteking), een psychose niet. Daarnaast kunnen de klachten bij een delier sterk wisselen per moment, terwijl de klachten bij een psychose minder snel veranderen. Naar de huisarts gaan, is een goed begin om je psychose(s) te verminderen. De huisarts zal je behandelen of doorverwijzen naar een psychiater.

De psychiater begint met een gesprek en doet verschillende onderzoeken. Zo komt de psychiater meer te weten over je persoonlijke situatie. Over je werk of school bijvoorbeeld, maar ook over je familie en de situatie thuis.

Voor de diagnose schizofrenie moet je aan 2 voorwaarden voldoen:

  1. Je hebt last van 2 of meer kenmerken die bij schizofrenie horen.
  2. Dit zorgt al minstens een half jaar voor problemen bij het omgaan met anderen, of voor problemen op je werk of school.

Vaak krijg je na de eerste psychose al medicijnen om te zorgen dat je geen nieuwe psychose krijgt. Na de diagnose wordt verder bekeken of je nog medicijnen nodig hebt en welke het beste passen bij jou.

Sommige mensen denken dat de diagnose schizofrenie betekent dat het slecht met je zal gaan. Dat is niet zo. Ook mensen met deze diagnose kunnen goed herstellen.

Oorzaken van schizofrenie

Schizofrenie is een ingewikkelde hersenaandoening. Als schizofrenie en psychoses al in je familie voorkomen, dan heb je hier zelf ook meer kans op. Meerdere dingen kunnen schizofrenie veroorzaken.

  • Erfelijkheid

    De aanleg voor schizofrenie is in je genen aanwezig. Dit erf je dus van je ouders. Maar dat betekent niet dat je ook altijd last krijgt van psychoses. Wat er in je omgeving gebeurt, speelt namelijk ook een rol. Wanneer je een ouder, broer of zus hebt met schizofrenie, is de kans dat je het zelf ook krijgt 10%. Als je geen familieleden met schizofrenie hebt, is die kans maar 1%.

  • Omgeving

    Als je aanleg voor schizofrenie hebt, wordt een psychose vaak uitgelokt door iets dat in de omgeving gebeurt. Dat is niet altijd één gebeurtenis. De manier waarop je leven verloopt, speelt ook mee. Als je bijvoorbeeld opgroeit met veel ruzie en stress in huis, heb je een grotere kans dat je last van psychoses krijgt. De kans op een psychose is ook groter als je in je jeugd nare dingen hebt meegemaakt, zoals mishandeling of pesten op school. Dit noemen we een trauma. Als je een trauma meemaakt en dat niet goed verwerkt, dan kun je ook PTSS (posttraumatische stressstoornis) ontwikkelen.

  • Drugs

    Het gebruik van drugs kan psychoses en schizofrenie uitlokken bij mensen die hier gevoelig voor zijn. Dat gebeurt vaker als je al op vroege leeftijd begint met drugs. Denk aan iemand die op 12-jarige leeftijd al begint met blowen.

De aanleg voor schizofrenie is in je genen aanwezig. Dit erf je dus van je ouders. Maar dat betekent niet dat je ook altijd last krijgt van psychoses. Wat er in je omgeving gebeurt, speelt namelijk ook een rol. Wanneer je een ouder, broer of zus hebt met schizofrenie, is de kans dat je het zelf ook krijgt 10%. Als je geen familieleden met schizofrenie hebt, is die kans maar 1%.

Als je aanleg voor schizofrenie hebt, wordt een psychose vaak uitgelokt door iets dat in de omgeving gebeurt. Dat is niet altijd één gebeurtenis. De manier waarop je leven verloopt, speelt ook mee. Als je bijvoorbeeld opgroeit met veel ruzie en stress in huis, heb je een grotere kans dat je last van psychoses krijgt. De kans op een psychose is ook groter als je in je jeugd nare dingen hebt meegemaakt, zoals mishandeling of pesten op school. Dit noemen we een trauma. Als je een trauma meemaakt en dat niet goed verwerkt, dan kun je ook PTSS (posttraumatische stressstoornis) ontwikkelen.

Het gebruik van drugs kan psychoses en schizofrenie uitlokken bij mensen die hier gevoelig voor zijn. Dat gebeurt vaker als je al op vroege leeftijd begint met drugs. Denk aan iemand die op 12-jarige leeftijd al begint met blowen.

Behandeling van schizofrenie

Na de diagnose zal de psychiater een behandelplan maken. Dat plan verschilt per persoon, omdat ook de klachten per persoon verschillen. Een behandelplan kan uit de volgende onderdelen bestaan.

  • Medicijnen

    Je krijgt bij schizofrenie vaak medicijnen die werken tegen psychoses (antipsychotica). Tijdens een psychose gaan er te veel en verkeerde berichten heen en weer tussen je hersencellen.

    De medicijnen onderdrukken dit. Er zijn verschillende soorten antipsychotica. Deze hebben verschillende bijwerkingen. Van sommige middelen kun je dik worden, van andere kun je wat houterig gaan bewegen. Lang niet iedereen ervaart bijwerkingen.

  • Therapie

    Tijdens therapie leer je beter omgaan met schizofrenie. Zo kom je meer te weten over wat de aandoening precies is en hoe de medicijnen werken. Dat zorgt ervoor dat je beter snapt waarom het belangrijk is om je medicijnen te nemen, ook als je geen psychoses hebt.

    Verder leer je hoe je nieuwe psychoses kunt herkennen en voorkomen. Bijvoorbeeld door situaties te herkennen waarin je eerder een psychose kreeg. Dat helpt om beter te reageren als je in de toekomst weer in dezelfde situatie terechtkomt.

    Daarnaast is het belangrijk dat je zoveel mogelijk je dagelijks leven oppakt. Tijdens de behandeling word je daarom ook geholpen om weer naar je werk, school of studie te gaan.

Medicijnen

Je krijgt bij schizofrenie vaak medicijnen die werken tegen psychoses (antipsychotica). Tijdens een psychose gaan er te veel en verkeerde berichten heen en weer tussen je hersencellen.

De medicijnen onderdrukken dit. Er zijn verschillende soorten antipsychotica. Deze hebben verschillende bijwerkingen. Van sommige middelen kun je dik worden, van andere kun je wat houterig gaan bewegen. Lang niet iedereen ervaart bijwerkingen.

Therapie

Tijdens therapie leer je beter omgaan met schizofrenie. Zo kom je meer te weten over wat de aandoening precies is en hoe de medicijnen werken. Dat zorgt ervoor dat je beter snapt waarom het belangrijk is om je medicijnen te nemen, ook als je geen psychoses hebt.

Verder leer je hoe je nieuwe psychoses kunt herkennen en voorkomen. Bijvoorbeeld door situaties te herkennen waarin je eerder een psychose kreeg. Dat helpt om beter te reageren als je in de toekomst weer in dezelfde situatie terechtkomt.

Daarnaast is het belangrijk dat je zoveel mogelijk je dagelijks leven oppakt. Tijdens de behandeling word je daarom ook geholpen om weer naar je werk, school of studie te gaan.

Gevolgen van schizofrenie

Je kunt erg bang worden van een psychose. Na de psychose ben je vaak bang dat deze weer terugkomt. De psychoses en het bang zijn ervoor hebben meerdere gevolgen. Het is wel belangrijk om te weten dat deze gevolgen per persoon kunnen verschillen. De ene persoon heeft er heel veel last van, de andere persoon soms bijna niet.

je hebt meer moeite om voor jezelf te zorgen. Je eet bijvoorbeeld minder goed of gaat minder vaak onder de douche. Het huishouden bijhouden kan ook moeilijker worden. Je huis wordt hierdoor viezer.

je kunt moeite hebben om je aandacht ergens bij te houden en je kan moeite krijgen met denken en plannen. Dit maakt werken of naar school gaan lastiger.

je hebt misschien geen zin meer om uit bed te komen. Je kunt angst hebben om een psychose te krijgen en daardoor blijf je liever thuis.

je gedrag kan veranderen. Je kunt je misschien minder goed inleven in anderen, je stemming wisselt vaker, en vindt dingen niet meer zo grappig als vroeger. Hierdoor kan je het moeilijker vinden om met anderen af te spreken en je eenzamer voelen

Vooruitzichten met schizofrenie

De vooruitzichten verschillen per persoon. Het kan zijn dat je helemaal herstelt, maar sommige mensen hebben regelmatig last van een terugval. Veel jongeren herstellen nadat ze de eerste keer een psychose hebben. Als je op jonge leeftijd de diagnose schizofrenie krijgt, dan kan je op verschillende leeftijden verschillende problemen ervaren.

Als tiener

Meestal beginnen de eerste klachten al tijdens de tienerjaren. Je hebt misschien moeite met denken, hebt moeite op school en hebt minder vrienden dan andere kinderen.

Als jongvolwassene

Schizofrenie zorgt er vaak voor dat je je in je tienerjaren al wat meer terugtrekt. De eerste psychose komt meestal als je net volwassen bent. Bij mannen gebeurt dat vaak tussen je 15e en 25e. Bij vrouwen kan dat op elke leeftijd, dus bijvoorbeeld ook nog op je 60e.

Na die eerste psychose zoekt niet iedereen gelijk hulp. Je kunt namelijk denken dat er met jou niks aan de hand is, maar juist wel met anderen. Het lukt naasten ook niet altijd om hulp te bespreken met iemand met schizofrenie.

Als volwassene

Bij sommige mensen komt de psychose na de eerste keer niet meer terug. Bij anderen komen de psychoses soms zelfs vaak terug. In dat geval is het verstandig om medicijnen te blijven gebruiken. Niet alle klachten worden beter door die medicijnen. Voor jezelf zorgen kan bijvoorbeeld moeilijk blijven.

Soms gaan ook de hallucinaties en wanen niet over. Door gesprekstherapie kun je daarmee om leren gaan. Je krijgt dan meer inzicht in dat je soms dingen die er echt niet zijn. Dat is natuurlijk nog steeds erg beangstigend om mee te maken. Maar doordat je beter weet dat het niet echt is, raak je misschien minder snel in een psychose.

Een omgeving die je daarbij steunt is belangrijk. Een terugval voorkomen is makkelijker als je bijvoorbeeld een vriend of familielid hebt die weet hoe jij je voelt en je helpt. Als je er alleen voor staat is dat veel moeilijker.

Komt de psychose terug?

Bij de meeste mensen gaan de psychoses weg met medicijnen. Sommige mensen krijgen na de eerste psychose nooit meer een nieuwe, maar dit verschilt per persoon. Je herkent een tweede psychose meestal veel sneller en daardoor zijn de gevolgen vaker minder heftig dan bij de eerste psychose.

Na de psychose(s) lukt het veel mensen dan ook om je dagelijks leven weer op te pakken. Ongeveer 60% kan weer zelfstandig leven zonder hulp. Helaas lukt dat niet bij iedereen. Er zijn ook mensen die zorg nodig blijven hebben.

Advies voor mensen met schizofrenie

Als je schizofrenie hebt, heb je dat niet altijd zelf in de gaten. Maar zodra je het idee hebt dat je last hebt van psychoses, kun je een aantal dingen doen:

Heb je de diagnose schizofrenie? Dan is de allerbelangrijkste tip om je medicijnen te blijven gebruiken wanneer dat nodig is. Ook is het belangrijk om je therapie te blijven volgen.

Advies voor naasten van iemand met schizofrenie

Voor partners en familie kan het net zo moeilijk zijn om met gevolgen van schizofrenie om te gaan als voor de persoon met schizofrenie zelf. Een vereniging als Ypsilon is er voor mensen die hetzelfde meemaken (‘lotgenotencontact’). Daar kun je ook als naaste terecht voor meer hulp en sociale steun.

Zorgen voor naasten, ook wel mantelzorg genoemd, is voor de meeste mensen logisch. Mantelzorg is hulp die verder gaat dan wat de overheid ‘gebruikelijke hulp’ noemt.  Als één van je vrienden schizofrenie heeft, wil je natuurlijk graag helpen. Vaak kun je meer doen dan je denkt. Ook als collega of werkgever. Misschien ben je partner of ouder van iemand met schizofrenie. Dat is niet altijd even makkelijk. Hieronder een paar tips:

  • Zoek informatie op over wat schizofrenie precies is.
  • Ga tijdens een psychose niet in discussie over wat iemand ziet, voelt of denkt.
  • Geef na de psychose geen oordeel over wat iemand heeft meegemaakt.
  • Zorg voor een rustige en veilige omgeving.
  • Help iemand zijn medicijnen te blijven gebruiken.
  • Help iemand therapie te blijven volgen.
  • Let op je eigen grenzen en vraag eventueel je huisarts om hulp.

Risico op schizofrenie verkleinen

Je kunt niets doen aan de genetische aanleg voor schizofrenie. Die heb je of die heb je niet. Maar als je die aanleg wel hebt, dan kan je dingen doen om te voorkomen dat je schizofrenie krijgt.

  • Blijf in contact met je vrienden.
  • Blijf jezelf mentaal uit dagen.
  • Slaap ’s nachts en blijf overdag actief.
  • Probeer stress te voorkomen en neem genoeg rust.
  • Gebruik geen alcohol of drugs.

€ 1 miljoen voor onderzoek naar de rol van de darmen bij hersenaandoeningen

Prof. dr. Iris Sommer van UMC Groningen gaat met haar onderzoek No guts no glory, onderzoeken hoe de darmen ingezet kunnen worden in de strijd tegen hersenaandoeningen. In het onderzoek worden de darmen van mensen met parkinson, alzheimer, schizofrenie en een bipolaire stoornis op natuurlijke wijze gemanipuleerd. Het doel is om ziekte gerelateerde symptomen te verminderen, het ziekteverloop positief te beïnvloeden en de mentale gezondheid te verbeteren.

Lees meer over het onderzoek

De Hersenstichting heeft bij het opstellen van deze tekst dankbaar gebruik gemaakt van adviezen van:

  • Prof. dr. Iris E.C. Sommer, hoogleraar Psychiatrie, UMC Groningen

Laatste update: april 2024