Wat is een coma?
Iemand merkt zelf weinig van de coma. Dat kan veranderen als de coma minder diep wordt. Soms reageert iemand in coma dan wel een beetje op je. Bijvoorbeeld door zachtjes in je hand te knijpen als je tegen iemand praat. Of door op zo’n moment de ogen even open te doen.
Artsen en onderzoekers weten nog niet goed hoe mensen in coma dit beleven. Knijpen in iemands hand lijkt een bedoelde reactie, maar helemaal zeker is dat niet. Het kan ook een reflex zijn, zoals een baby speelgoed vastpakt wanneer je dit geeft. Ook hebben mensen na een coma soms herinneringen aan de tijd dat ze in coma lagen.
Waarschuwing
Denk je dat iemand in een coma raakt? Bel dan alarmnummer 112. Bel dit alarmnummer als iemand niet meer helder reageert (bewustzijnsverlies) of helemaal niet meer reageert. Bij een coma telt elke seconde. Iemand moet daarom zo snel mogelijk naar het ziekenhuis.
Ademt iemand niet meer, of ademt de persoon met snurkgeluiden? Dan moet die persoon direct gereanimeerd worden. Weet je niet hoe, vraag dan via 112 hoe dit moet.
Herkennen van een coma
Coma lijkt op een diepe slaap. Iemand in coma reageert niet meer op anderen, geluiden en aanrakingen. Bij sommige prikkels zie je soms wel een reactie in iemands gezicht, of een kleine beweging in het lichaam. Een prikkel kan iets pijnlijks zijn, maar ook een geluid, aanraking, licht of geur.
Daarnaast kunnen mensen in coma problemen hebben met hun ademhaling, bloeddruk en temperatuur.
Kenmerken van een coma
Een coma kan je herkennen aan verschillende kenmerken. Iemand in coma:
- lijkt in een diepe slaap
- heeft vaak de ogen dicht
- reageert niet of bijna niet op prikkels
- beweegt vaak niet
- heeft soms moeite met ademen.
Diagnose van een coma
Om te bepalen of iemand in coma is, kan een arts de Glasgow Coma Scale (GCS) gebruiken. Dit is een lijst met kenmerken. Per kenmerk (wel of niet openen van de ogen; welke bewegingen er gemaakt worden na een prikkel en of wel of niet gesproken wordt of geluid gemaakt wordt) geeft de arts een aantal punten. Het totaal aantal punten geeft aan of iemand in coma is en hoe diep de coma is.
Coma staat nooit op zichzelf. Het is een gevolg van schade aan het lichaam, schade aan de hersenen of een aandoening. Naast de GCS is er daarom altijd extra onderzoek nodig.
Iemand kan bijvoorbeeld ook bewusteloos raken door alcohol of drugs (‘comazuipen’). De uitslag van de lijst is dan onbetrouwbaar. Daarom wordt er vaak extra onderzoek gedaan, zoals:
- Een scan van de hersenen: CT-scan (Computer Tomografie) of MRI-scan (Magnetic Resonance Imaging).
- Een prik om het bloed te onderzoeken.
- Een ruggenprik om hersenvocht te onderzoeken.
- Een filmpje van de hersenen: elektro-encefalogram (EEG).
Oorzaken van een coma
Je kunt door verschillende oorzaken in coma raken.
-
Door bepaalde stoffen
Een coma kan ontstaan doordat iemand te veel schadelijke stoffen of juist te weinig voedingsstoffen binnenkrijgt. Dit noemen we een coma door een metabole oorzaak, een metabool coma. Een voorbeeld hiervan is het nemen van te veel alcohol, drugs of medicijnen.
Ook een aandoening zoals suikerziekte kan een oorzaak van coma zijn. Er is dan te veel (een hyper) of te weinig suiker (een hypo) in het bloed.
Daarnaast kan iemand in coma raken als de hersenen te weinig zuurstof krijgen (zuurstoftekort). Als dat heel kort duurt, valt iemand flauw en kom diegene weer snel bij. Maar als dat langer duurt kun iemand in coma raken door beschadiging aan de hersenen door zuurstoftekort. Als je bijna verdrinkt bijvoorbeeld, of bij een hartstilstand.
-
Door druk op je hersenen
Een andere oorzaak van coma is het groeien van druk op de hersenen. Dit noemen we een coma met een structurele oorzaak.
Een grotere druk kan ontstaan doordat de hersenen meer ruimte innemen. Bijvoorbeeld door een zwelling, na een herseninfarct, of een kneuzing van de hersenen na een ongeluk.
De druk kan ook toenemen doordat er bij een hersenbloeding extra bloed in de hersenen komt. Of door een hersentumor, die groeit en zo ruimte inneemt. Een waterhoofd kan ook zorgen dat de druk in de hersenen groter wordt. Er is dan te veel vocht in de ruimtes tussen je schedel en de hersenen.
-
Door kunstmatig coma
Soms kan een arts iemand kunstmatig in coma brengen door bepaalde medicijnen te geven. Dat gebeurt om het lichaam te helpen herstellen na een zware operatie of na een ongeval. De hersenen hebben dan minder zuurstof nodig en hebben zo een betere kans om te herstellen.
Een coma kan ontstaan doordat iemand te veel schadelijke stoffen of juist te weinig voedingsstoffen binnenkrijgt. Dit noemen we een coma door een metabole oorzaak, een metabool coma. Een voorbeeld hiervan is het nemen van te veel alcohol, drugs of medicijnen.
Ook een aandoening zoals suikerziekte kan een oorzaak van coma zijn. Er is dan te veel (een hyper) of te weinig suiker (een hypo) in het bloed.
Daarnaast kan iemand in coma raken als de hersenen te weinig zuurstof krijgen (zuurstoftekort). Als dat heel kort duurt, valt iemand flauw en kom diegene weer snel bij. Maar als dat langer duurt kun iemand in coma raken door beschadiging aan de hersenen door zuurstoftekort. Als je bijna verdrinkt bijvoorbeeld, of bij een hartstilstand.
Een andere oorzaak van coma is het groeien van druk op de hersenen. Dit noemen we een coma met een structurele oorzaak.
Een grotere druk kan ontstaan doordat de hersenen meer ruimte innemen. Bijvoorbeeld door een zwelling, na een herseninfarct, of een kneuzing van de hersenen na een ongeluk.
De druk kan ook toenemen doordat er bij een hersenbloeding extra bloed in de hersenen komt. Of door een hersentumor, die groeit en zo ruimte inneemt. Een waterhoofd kan ook zorgen dat de druk in de hersenen groter wordt. Er is dan te veel vocht in de ruimtes tussen je schedel en de hersenen.
Soms kan een arts iemand kunstmatig in coma brengen door bepaalde medicijnen te geven. Dat gebeurt om het lichaam te helpen herstellen na een zware operatie of na een ongeval. De hersenen hebben dan minder zuurstof nodig en hebben zo een betere kans om te herstellen.
Isabella werd op haar 13e aangereden en raakte in coma
Isabella was altijd een heel vrolijk, spontaan meisje. Tot ze werd aangereden door een scooter. Dit zette haar leven op z’n kop. Na drie maanden coma moest ze alles opnieuw leren. Het gaat gelukkig goed met haar, maar veel dingen blijven moeilijk. Echt contact maken bijvoorbeeld. Een verhaal over dromen en teleurstellingen.
Behandeling van een coma
Hoe iemand weer uit coma kan komen, hangt af van de oorzaak van de coma. Bij te weinig suiker zal iemand meestal weer wakker worden na het nemen van snel opneembare suikers. Er zijn dan ook geen blijvende klachten.
In de meeste andere gevallen zal het lichaam langer moeten herstellen voordat iemand uit een coma komt. Een arts kan dan niets doen om iemand direct uit coma te halen. Er spelen ook andere dingen mee. Hoe lang iemand bijvoorbeeld in coma is geweest. Of hoe ernstig de aandoening is waardoor iemand in coma raakte.
De meeste behandelingen zijn bedoeld om het lichaam niet verder achteruit te laten gaan. Iemand krijgt bijvoorbeeld vloeibaar voedsel via een slangetje (sonde), direct in de maag. Vaak heeft iemand ook zuurstof nodig via een buisje in de mond en met behulp van een apparaat (beademingsapparaat). Op die manier wordt de luchtweg beschermd tegen verslikken en wordt het lichaam zo goed mogelijk geholpen om te herstellen.
De Hersenstichting heeft bijgedragen aan het verbeteren van zorg na coma.
Hard gewerkt aan betere zorg na coma
Mensen die in coma hebben gelegen, krijgen te maken met een intensief en langdurig zorgtraject. Vroeger was dat versnipperd, met een zoektocht naar de juiste hulp voor de juiste patiënt tot gevolg. Maar de afgelopen dertig jaar is, mede door de oprichting van het Expertisenetwerk Ernstig Niet-aangeboren hersenletsel, hard gewerkt aan betere zorg voor deze groep. Om de diagnostiek te verbeteren, de diagnose te ondersteunen en het expertisenetwerk verder uit te breiden, heeft de Hersenstichting een toekenning van €300.000 gedaan aan het netwerk.
Gevolgen van een coma
De gevolgen van coma kunnen per persoon enorm verschillen. Het zijn ook geen gevolgen van de coma zelf. Het zijn gevolgen van het hersenletsel of andere oorzaak waardoor iemand in coma is geraakt. Soms gaan die gevolgen na een tijdje weer over, maar soms ook niet.
Na het ontwaken uit coma kan iemand onder moeite hebben met:
Vooruitzichten na een coma
Meestal komt iemand binnen een paar uur of een paar dagen weer uit een coma. Gebeurt dat niet, dat zijn de vooruitzichten vaak niet zo goed.
Er zijn mensen die weken of zelfs maanden in coma blijven. Heel soms komen ze dan nog bij, maar het gebeurt vaker dat deze mensen overlijden in coma.
Herstellen na coma
Meer dan de helft van de mensen die in coma raakt, is binnen een paar uren of dagen weer bij bewustzijn. Ze kunnen dan weer met anderen praten en voorwerpen gebruiken. Denk aan het vasthouden van een kopje, of het gebruiken van een kam.
Het herstellen kan ook langer duren: weken of zelfs maanden. En bij sommigen blijft dat proces van herstellen steken. Dat noemen we een langdurige bewustzijnsstoornis (LBS).
Overlijden
Ongeveer een op de vijf mensen komt niet meer uit een coma. De oorzaak van het coma is dan zo ernstig, dat de hersenen te veel zijn beschadigd. Iemand overlijdt dan doordat het lichaam steeds verder achteruitgaat.
Advies voor naasten van een iemand in een coma
Voor partners en familie kan het net zo moeilijk zijn om met gevolgen van coma om te gaan als voor iemand die een coma meemaakt of mee heeft gemaakt. Als één van je vrienden of familieleden een bewustzijnsstoornis heeft of in coma heeft gelegen, wil je natuurlijk graag helpen. Soms kun je meer doen dan je denkt, ook als collega of werkgever. Onder het kopje “Meer informatie” vind je organisaties die je kunt bezoeken voor informatie en ondersteuning. Ook zijn er verschillende tips voor mensen die zorgen voor iemand na een coma.
Tips voor mantelzorgers en naasten
Het kan erg moeilijk zijn wanneer een naaste in coma is. Iemand reageert niet, waardoor je je vaak machteloos voelt. Je vraagt je misschien af of het wel zin heeft om iemand te bezoeken, of tegen iemand te praten.
Uit onderzoek blijkt dat het praten tegen iemand in coma kan helpen bij het herstel. Vooral de stem van een familielid of naaste lijkt hierbij een positieve invloed te hebben. Ook kan het voor naasten prettig zijn om te kunnen praten tegen hun geliefde. Ook het laten horen van iemands favoriete muziek of artiest kan helpen bij het herstel.
Risico verkleinen op een coma
Vaak raakt iemand in coma doordat de hersenen beschadigd raken. Als je coma wilt voorkomen, moet je situaties voorkomen waarin je hersenen beschadigd kunnen raken. Dat is niet altijd mogelijk, maar je kunt de kans wel kleiner maken.
Veel mensen raken bijvoorbeeld in coma na een verkeersongeluk. Door je aan de verkeersregels te houden, verklein je de kans op een ongeluk.
Dat geldt ook voor coma doordat je te veel gevaarlijke stoffen binnenkrijgt. Gebruik dus geen drugs en drink alcohol met mate.
Heb je suikerziekte? Dan kun je in een coma raken als je te weinig suiker binnenkrijgt, of te veel insuline spuit. Controleer dus regelmatig je bloedsuikerspiegel, eet regelmatig en pas op met alcohol.
Verder is het natuurlijk erg belangrijk dat er snel medische hulp wordt gezocht wanneer je vermoedt dat iemand een coma heeft. Zo kan er goede zorg worden gegeven. Daarmee wordt de kans op verdere schade kleiner.
De Hersenstichting heeft bij het opstellen van deze tekst dankbaar gebruik gemaakt van adviezen van:
- Michael Kuiper, Neuroloog-Intensivist Intensive Care Frisius MC Leeuwarden, donatie-intensivist en medisch adviseur Nederlandse Transplantatiestichting, Lid wetenschappelijke raad van de Nederlandse Reanimatieraad (NRR)
- Sefanja Achterberg, Neuroloog-Intensivist, Haaglanden MC te Den Haag
Laatste update: januari 2025