Is puzzelen goed voor je hersenen?

Het oplossen van een sudoku of woordzoeker is voor veel mensen een hobby. Die hersenkrakers zijn niet alleen leuk, puzzelen zou ook helpen om het geheugen te trainen. Of het zou zelfs de kans op hersenaandoeningen verkleinen. Wat is er wel en niet waar over de effecten van puzzelen op de hersenen? In dit artikel scheiden we de zin van de onzin door antwoord te geven op 4 vragen. 

1. Train je met puzzelen je geheugen? 

Er zijn geen wetenschappelijke onderzoeken die bewijzen dat je door te puzzelen je geheugen traint. Maar: je kunt je hersenen wel trainen in een specifieke taak. Als je vaak een kruiswoordpuzzel maakt, leer je bijvoorbeeld meer woorden kennen en zul je beter worden in het oplossen van die puzzels. Maar het is niet bekend of puzzelen ook andere positieve gevolgen heeft, zoals het onthouden van een bepaalde route.  

2. Verkleint puzzelen de kans op een hersenaandoening? 

Naast het trainen van je geheugen zou puzzelen ook de kans op bepaalde hersenaandoeningen verkleinen. Zo zouden puzzelaars minder kans hebben op de Ziekte van Alzheimer en andere vormen van dementie. Maar is dit ook zo? Neuropsycholoog Sietske Sikkes geeft antwoord op deze vraag in de video hieronder. 

3. Hoe draagt puzzelen bij aan gezonde hersenen? 

Er is dus geen wetenschappelijk bewijs voor de relatie tussen puzzelen en hersenaandoeningen. Toch kan puzzelen bijdragen aan gezonde hersenen. Hoe zit dat? Het belangrijkste aan puzzelen is dat je jezelf blijft uitdagen. De meeste puzzels kennen verschillende niveaus, bijvoorbeeld van één tot vijf sterren. Kies je een puzzel die je makkelijk invult, dan doet dat niet zoveel voor je hersenen. Kies je een moeilijker niveau dan je gewend bent, dan moeten je hersenen aan het werk. Je daagt jezelf uit. En dat is wél gezond voor je hersenen. Er zijn veel verschillende manieren om je hersenen uit te dagen. Het is vooral belangrijk om dingen te doen die nieuw voor je zijn. Door je hersenen uit te dagen, worden er nieuwe verbindingen aangemaakt tussen hersencellen. En deze nieuwe en versterkte verbindingen dragen bij aan je cognitieve reserve.  

Cognitieve reserve, wat is dat? 

Op het moment dat je hersenen zich inspannen, bouwen ze cognitieve reserve op. Door de opbouw van cognitieve reserve, kunnen je hersenen compenseren voor schade. Op deze manier kun je langer op hetzelfde niveau presteren. Het kan niet voorkómen dat je hersenen verouderen. Maar het kan wel de klachten die bij veroudering horen, zoals problemen met onthouden of trager denken, uitstellen. En als je bijvoorbeeld dementie krijgt, dan is de ziekte er wel, maar wordt deze pas later zichtbaar dan bij iemand met een minder grote cognitieve reserve. Die reserve beschermt onze hersenen als het ware tegen ouderdomsziekten. 

“Jezelf uitdagen kan op meerdere niveaus en op verschillende manieren. Het belangrijkste is dat het vooral voor jou uitdagend moet zijn. Op je eigen niveau. Zo draag je bij aan je cognitieve reserve.”  
Dr. Sietske Sikkes, neuropsycholoog  

4. Kunnen puzzels ook ontspannend werken?  

Misschien vraag je je inmiddels af of je alleen maar uitdagende puzzels zou moeten maken. Het korte antwoord: nee, dit hoeft niet. Je keuze hangt af van je doel: je hersenen uitdagen, of juist ontspannen? Als je van puzzelen houdt, kan puzzelen je namelijk ook helpen om te ontspannen. Het kan je afleiden van bepaalde gedachten of dingen waar je over piekert. Hou wel rekening met het moment waarop je puzzelt: een uitdagende puzzel zorgt ervoor dat je hersenen alert blijven. Dat is overdag prima, maar voor het slapengaan wil je juist dat je hersenen ontspannen. Kies in de uren voordat je naar bed gaat dus liever een wat simpelere puzzel. Zo kun je toch ontspannen, zonder dat je hersenen te alert blijven.  

Hoe kun je je hersenen nog meer uitdagen?  

Uitdagen van je hersenen kan, naast regelmatig moeilijke puzzels maken, op veel verschillende manieren. Het belangrijkste is dat je nieuwsgierig blijft: doorbreek af en toe het automatisme en doe dingen die nieuw voor je zijn. Loop eens een andere route tijdens je ommetje, probeer een nieuwe hobby of leer een instrument spelen in plaats van een avondje tv. Door eens iets anders te doen dan anders zorg je dat je hersenen nieuwe verbindingen aanmaken. En wordt de nieuwe activiteit weer een automatisme? Doorbreek ‘m dan opnieuw. Blijf op zoek naar uitdagingen en zorg voor afwisseling.  

Nieuw: puzzelboek Geheim van je Brein

Denksport en de Hersenstichting hebben begin 2024 de handen ineengeslagen om de hersengezondheid van Nederlanders te verbeteren. Het eerste gezamenlijke project was het uitbrengen van een puzzelboek om de positieve effecten van puzzelen te benadrukken voor de hersengezondheid. Met de aankoop steun je de missie van de Hersenstichting: gezonde hersenen voor iedereen.