Wat is een slaapstoornis?

Heb je al langere tijd last van problemen met slapen? Dan kun je een slaapstoornis hebben. Er zijn verschillende soorten slaapstoornissen.

Slapeloosheid is de meest voorkomende slaapstoornis. Dit wordt ook wel insomnie genoemd. Hierbij heb je moeite met inslapen en lig je vaak lang wakker. Ook kun je bijvoorbeeld tijdens de nacht één of meerdere keren heel lang wakker zijn. Of je wordt veel te vroeg wakker, waarna het helemaal niet meer lukt om weer in slaap te komen.

Heb je meer dan 3 nachten per week last van deze problemen? En duurt dit langer dan 3 maanden? Dan is er sprake van chronische slapeloosheid. Heb je er minder vaak last van of verdwijnen de klachten binnen 3 maanden? Dan heeft je slapeloosheid misschien een andere oorzaak, bijvoorbeeld stress.

Slapeloosheid bij kinderen

Slapeloosheid komt ook veel bij kinderen voor. Iedereen wordt ’s nachts verschillende keren wakker, ook al ben je je daar niet altijd van bewust. Zo worden kinderen ’s nachts vaker wakker dan volwassenen. Jonge kinderen moeten nog  leren om zichzelf gerust te stellen en weer zelf in slaap te vallen. Het ene kind heeft hier meer moeite mee dan het andere kind. Soms kunnen bepaalde situaties, bijvoorbeeld een infectie, een rol spelen. Andere oorzaken van slapeloosheid zijn gevoeligheid voor prikkels, spanningen, angst en piekeren.

Herkennen van een slaapstoornis

Als je langere tijd last hebt van slaapproblemen, kun je een slaapstoornis hebben. De klachten houden dan enkele weken, maanden of zelfs jaren aan. Ga daarom naar de huisarts als je problemen hebt bij het slapen.

Bij kinderen

Slecht slapen kan ervoor zorgen dat kinderen zich minder goed ontwikkelen en minder goed groeien. Ook kunnen ze andere klachten krijgen, zoals hoofdpijn of buikpijn. Het is dus belangrijk dit op tijd te herkennen en ermee naar de huisarts te gaan.

Kinderen met slaapproblemen gedragen zich vaak drukker. Ook hebben ze problemen met concentratie. Deze klachten lijken op die van ADHD.

Als een kinderarts of psychiater je kind onderzoekt op ADHD, zal er vaak ook advies aan een slaapexpert worden gevraagd. De behandeling voor een slaapstoornis is namelijk heel anders dan die voor ADHD. Het is dus belangrijk dat de goede diagnose wordt gesteld, zodat je kind de juiste behandeling krijgt.

Kenmerken van slaapstoornissen

De meest voorkomende kenmerken van een slaapstoornis zijn:

  • overdag moe zijn
  • moeite met inslapen
  • te vroeg wakker worden
  • slapen op ongewone tijdstippen
  • ongewoon gedrag tijdens het slapen

Cijfers

537.700

In 2021 waren er bij de huisarts in totaal ongeveer 537.700 mensen bekend met een slaapstoornis.

1,5x

60% van deze mensen is vrouw; een slaapstoornis komt 1,5x zo vaak voor bij vrouwen.

Voor meer cijfers over hoe Nederlanders slapen, zie het grootschalig meta-onderzoek in opdracht van de Hersenstichting.

Diagnose van slaapstoornissen

Heb je al langere tijd last van slaapproblemen? Ga dan eerst bij je huisarts langs. Die kan soms in een gesprek de oorzaak van je klachten ontdekken. Bijvoorbeeld omdat je je zorgen maakt over je werk, of problemen in je relatie hebt. Of omdat je een slaapstoornis hebt.

Slaapdagboek

Is de oorzaak van je slaapproblemen niet direct duidelijk? Dan kan de huisarts je vragen om een slaapdagboek bij te houden. Hierin houd je bij hoe laat je naar bed gaat, hoe lang je wakker hebt gelegen en of je bijvoorbeeld over bepaalde zaken gepiekerd hebt. Maar ook wat je hebt gedaan voordat je gaat slapen. Zo kun je bijvoorbeeld ontdekken dat je slechter slaapt wanneer je ’s avonds nog gesport hebt.

Slaapcentrum

Is de oorzaak daarna nog niet duidelijk? Dan kun je doorgestuurd worden naar een slaapcentrum. Hier werken medisch specialisten op het gebied van slaap. Vaak hoort een slaapcentrum bij een ziekenhuis.

Afhankelijk van je klachten kan de specialist verschillende soorten onderzoek uitvoeren. Sommige soorten onderzoek vinden gewoon thuis plaats. Je krijgt dan een apparaatje mee om dingen als beweging, ademhaling, snurkgeluiden en hartslag bij te houden.

Soms wil de specialist ook de activiteit in je hersenen meten. Dat gebeurt via plakkertjes die op je hoofd geplakt worden. Tijdens dit onderzoek slaap je vaak een of twee nachten in het ziekenhuis, maar dit kan soms ook thuis.

Oorzaken van slaapstoornissen

Er zijn veel verschillende slaapstoornissen, die verschillende oorzaken kunnen hebben. Je huisarts of specialist zal door onderzoek deze oorzaak proberen te vinden.

Bij slaapapneu stop je tijdens je slaap kort met ademen. Dat kan komen omdat je spieren verslappen. Je tong kan dan de ademhaling blokkeren.

Ook kun je slaapproblemen hebben doordat je veel beweegt in je slaap. Een voorbeeld daarvan is de REM-slaapgedragsstoornis. Normaal gesproken zijn je spieren verlamd tijdens de REM-slaap. Stel je voor dat je droomt dat je aan het timmeren bent. Deze verlamming zorgt ervoor dat je niet écht gaat slaan terwijl je ligt te slapen. Bij een REM-slaapgedragsstoornis gebeurt dit wel, omdat je spieren niet verlamd zijn.

Ook gaan sommige lichamelijke ziektes samen met slaapstoornissen. Dit komt vooral voor bij mensen met obesitas, diabetes of een schildklieraandoening. Ook bij een hersenaandoening als parkinson, dementie of multiple sclerose kun je last krijgen van een slaapstoornis.

Behandeling van slaapstoornissen

Hoe je slaapstoornis het beste behandeld kan worden, hangt van de diagnose af.

Bij de diagnose van je slaapstoornis wordt altijd goed gekeken naar je gedrag en gewoontes. Vaak is de slaapstoornis namelijk het gevolg van je gedrag. Je gedrag veranderen is dan de oplossing. Minder koffie en alcohol drinken kan bijvoorbeeld al veel helpen.

In koffie zit cafeïne. Deze stof zorgt ervoor dat je hersenen, hartslag en ademhaling allemaal wat sneller werken. Daardoor kom je moeilijker in slaap. Alcohol kan helpen om sneller in slaap te vallen. Je slaapt alleen onrustig en minder diep, waardoor je minder uitgerust wakker wordt.

Oefeningen

Als je slaapstoornis met stress te maken heeft, kan de arts je bepaalde oefeningen leren. Deze helpen je om te ontspannen, of je ademhaling onder controle te krijgen. Vaak kun je daarna makkelijker in slaap komen.

Cognitieve gedragstherapie voor insomnie (CGTi)

Soms zijn een paar oefeningen niet genoeg. Bij insomnie helpt therapie vaak om toch beter te leren slapen.

Bijvoorbeeld door weer uit bed te stappen als je langer dan een kwartier wakker ligt. Je mag dan pas weer naar bed als je slaperig bent. Door dit steeds opnieuw te doen, leer je je lichaam en gedachten: het bed hoort alleen bij slapen.

Hulpmiddelen

Als je last hebt van slaapapneu kan de arts je aanraden om een hulpmiddel te gebruiken tijdens het slapen. Dat kan een mondbeugel zijn, waardoor je genoeg ruimte hebt om te blijven ademen. Ook zijn er maskers voor op je neus of mond om je te helpen bij het ademen.

Gevolgen van slaapstoornissen

Als je slecht slaapt, ben je overdag moe. Dat heeft invloed op je dagelijks leven. De meeste mensen met slaapstoornissen hebben last van een of meer nadelige gevolgen. Van sommige heb je vooral nu last, van andere ook later in je leven.

Gevolgen op korte termijn

Gevolgen op lange termijn

  • verminderde weerstand
  • meer kans op depressie
  • meer kans op dementie
  • meer kans op hart- en vaatziekten

Gevolgen voor kinderen

  • problemen in groei en ontwikkeling
  • problemen met leren en concentreren op school
  • druk gedrag (niet te verwarren met ADHD)
  • last van hoofdpijn of buikpijn
  • spanning in het hele gezin

Vooruitzichten met een slaapstoornis

Ga je je hele leven slaapproblemen houden, of gaan ze na een tijdje weer over? Dat hangt vooral af van de oorzaak en de behandeling van de slaapstoornis. Zo zijn de problemen vaak van korte duur als stress de oorzaak is.

Bij sommige slaapstoornissen is het belangrijk om je gedrag te veranderen. Bijvoorbeeld door af te vallen of te stoppen met drinken of drugsgebruik. Zolang je je nieuwe levensstijl goed volhoudt, zullen de slaapklachten meestal ook wegblijven.

Raadt de arts je aan om ’s nachts met een beugel of masker te slapen? Dan zul je die in de meeste gevallen de rest van je leven blijven gebruiken. Een operatie kan er soms voor zorgen dat je nooit meer last hebt van je ademhalingsprobleem bij het slapen.

De vooruitzichten met een slaapstoornis kunnen per persoon dus verschillen.

Advies voor mensen met een slaapstoornis

Als je last hebt van slaapproblemen, denk je al snel aan een slaappil. Maar daarmee los je de oorzaak van je slaapstoornis niet op. Het is dus belangrijk om je arts te raadplegen. Die onderzoekt de oorzaak en zorgt voor een behandeling die daarbij past. Wel kunnen de volgende tips ervoor zorgen dat je minder last hebt van je slaapstoornis. Ook verkleinen deze tips de kans dat je een slaapstoornis krijgt..

  • Ga elke dag op dezelfde tijd naar bed. Bij kinderen moet de bedtijd aangepast zijn aan de leeftijd en slaapbehoefte van het kind.
  • Sta elke dag op dezelfde tijd weer op.
  • Blijf fit en beweeg regelmatig.
  • Sport overdag, niet ’s avonds voor je gaat slapen.
  • Ontspan voordat je gaat slapen (een boek lezen, muziek luisteren, mediteren)
  • Drink niets met cafeïne na 15:00 uur.
  • Drink geen alcohol voordat je gaat slapen.
  • Eet niet te veel voordat je gaat slapen.
  • Zorg voor een stille en niet te warme slaapkamer.
  • Zit niet op je smartphone of laptop vanaf één uur voordat je gaat slapen.

Overdag slapen is meestal niet goed voor mensen met slapeloosheid. Dit zorgt er namelijk voor dat je slaapdruk minder wordt. Dat is de hoeveelheid slaap die je hersenen nodig hebben.

Slaapdruk werkt als een zandloper. Overdag loopt de zandloper leeg en wordt je slaapdruk groter. Als je gaat slapen draai je de zandloper om en wordt je slaapdruk weer kleiner. Als je overdag slaapt draai je de zandloper te vroeg om. Je slaapdruk is dan nog niet groot genoeg als je naar bed gaat. Daardoor kom je moeilijk in slaap.

Dat geldt niet voor narcolepsie. Als je narcolepsie hebt, word je overdag overvallen door slaap. Als je overdag op vaste momenten korte dutjes doet, maakt dat de kans op slaapaanvallen kleiner.

Folder | Hersenen en slaap

Slaap is belangrijk voor gezonde hersenen. Maar waarom eigenlijk? En wat gebeurt er bij slaap in de hersenen? Hoeveel slaap heb je eigenlijk nodig en wat kan je doen om je slaap te verbeteren? In…

Advies voor naasten van mensen met een slaapstoornis

Voor partners en familie kan het net zo moeilijk zijn om met gevolgen van slaapstoornis om te gaan als voor de persoon zelf. De Apneuvereniging en de Nederlandse Vereniging Narcolepsie zijn patiëntenverenigingen voor mensen die hetzelfde meemaken (‘lotgenotencontact’). Daar kun je met je familie terecht voor meer hulp en sociale steun.

Zorgen voor naasten, ook wel mantelzorg genoemd, is voor de meeste mensen logisch. Als één van je vrienden een slaapstoornis heeft wil je natuurlijk graag helpen. Soms kun je meer doen dan je denkt, ook als collega of werkgever. Soms ben je partner of ouder van een persoon met een slaapstoornis. Dat is niet altijd even makkelijk. Mantelzorg is hulp die verder gaat dan wat de overheid ‘gebruikelijke hulp’ noemt. Hieronder een paar tips.

Tips voor mantelzorgers en naasten

Als je partner slecht slaapt, merk je dat zelf meestal ook. Je kunt wakker worden doordat iemand naast je ligt te woelen. Of je merkt dat je naaste overdag moe of prikkelbaar is.

Iemand met een slaapstoornis kun je op verschillende manieren helpen. Door samen op vaste tijden te gaan slapen en weer op te staan bijvoorbeeld. Of door samen rustgevende dingen te doen voor je gaat slapen. Zoals een boek lezen, of naar rustige muziek luisteren. Heb je lastige of moeilijke dingen te bespreken? Doe dat dan niet ‘s avonds, maar overdag.

Ook is het goed om begrip te tonen voor de slaapstoornis. Als iemand overdag moe en prikkelbaar is, kan dat komen door te weinig slaap. Word dus zelf niet boos als je partner kortaf is. Dat kan voor meer stress en dus meer slaapproblemen zorgen.

Risico verkleinen op een slaapstoornis

Gezond leven maakt de kans op een slaapstoornis kleiner. Roken en drinken wordt dus afgeraden, veel lichaamsbeweging is juist goed.

Risico verkleinen bij kinderen

Kinderen moeten eigenlijk ‘leren’ slapen. Rust en regelmaat zijn hierbij belangrijk. De hiervoor genoemde slaaptips zijn daarom ook belangrijk voor kinderen.

Daarnaast is het goed om je kind voor te bereiden op het slapen. Dat doe je door elke dag samen wat rustige dingen te doen voor je kind gaat slapen. Denk aan voorlezen terwijl je kind in bed ligt. Of samen even de dag bespreken.

Verder is het goed om je kind te laten plassen voor het slapen. Ook de slaapkamer is belangrijk. Deze is het liefst stil en koel. Het is niet verstandig om een televisie of spelcomputer op de slaapkamer te hebben. Zorg in ieder geval dat je kind vanaf een uur voor bedtijd niet naar een beeldscherm kijkt.

De Hersenstichting heeft bij het opstellen van deze tekst dankbaar gebruik gemaakt van adviezen van

  • dr. Eus J.W. van Someren, hoogleraar Integratieve neurofysiologie, Nederlands Herseninstituut, Vrije Universiteit en Amsterdam UMC
  • dr. Ysbrand van der Werf, hoogleraar Functionele anatomie, Amsterdam UMC
  • Nicole G.J. Wolters, kinderarts en somnoloog, Ziekenhuisgroep Twente

Laatste update: februari 2025